Αποκατάσταση μεταλλείων και βολικές “πτωχεύσεις”: η Chevron, η Asarco, η TVX και η Ελληνικός Χρυσός

Πόσο μπορεί να κοστίσει η αποκατάσταση του περιβάλλοντος σε ένα μεγάλο μεταλλείο; Πολλά. Πάρα πολλά.



500 ως 800 εκατομμύρια δολάρια θα στοιχίσει η αποκατάσταση του μεταλλείου μολυβδαινίου στην Κουέστα του Νέου Μεξικού, σύμφωνα με πρόσφατη ανακοίνωση (21/12/2010) της Αμερικανικής Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος (ΕΡΑ). Μετά από μια δεκαετία διαπραγματεύσεων μεταξύ της ΕΡΑ και της ιδιοκτήτριας εταιρείας Chevron Mining Inc. επετεύχθη επιτέλους συμφωνία και η CHEVRON συμφώνησε να πληρώσει το κόστος.
Σύμφωνα με την ΕΡΑ, στο χώρο του μεταλλείου υπάρχουν περίπου 328 εκατ. τόνοι στείρων που παράγουν οξύτητα, πάνω από 100 εκατ. τόνοι τελμάτων, όξινη απορροή στο μεταλλείο και απορροές από τη μονάδα τελμάτων. Από τα νούμερα προκύπτει ότι δεν πρόκειται για κάποιο τεράστιο μεταλλείο – είναι αρκετά μικρότερο από τις Σκουριές. Το σχέδιο αποκατάστασης περιλαμβάνει την εκσκαφή και απομάκρυνση του ρυπασμένου...
εδάφους και στείρων, την συλλογή του νερού που στραγγίζει από τους σωρούς των στείρων, την άντληση και επεξεργασία των νερών από το υπόγειο μεταλλείο και την κάλυψη του ρυπασμένου υλικού στον χώρο απόθεσης τελμάτων.

Οι περιβαλλοντικές μελέτες των εταιρειών παρουσιάζουν την αποκατάσταση του περιβάλλοντος μετά την εκμετάλλευση ως κάτι περίπου απλό. Οι σωροί των αποβλήτων θα στερεοποιηθούν, θα καλυφθούν και θα φυτευτούν, τα νερά θα εκτραπούν, τα εργοστάσια θα αποσυναρμολογηθούν και θα απομακρυνθούν και ο χώρος, λένε, θα επανέλθει στην “προτέρα κατάσταση”. Η προπαγάνδα της μεταλλευτικής βιομηχανίας ισχυρίζεται ότι το κλείσιμο θα γίνει με τρόπο “που προάγει τη βιώσιμη ανάπτυξη” ή κάποια άλλη εξίσου ανόητη διατύπωση που περιλαμβάνει οπωσδήποτε τη λέξη “βιώσιμη”. Είναι τόσο “βιώσιμη” δραστηριότητα η άντληση και χημική επεξεργασία των υπόγειων νερών στην αιώνα τον άπαντα…
Στην πράξη οι εργασίες θα πρέπει να συντηρούνται για πάντα ή τουλάχιστον για όσο θα υπάρχει εκεί μια κοινωνία που νοιάζεται. Δεν θα τελειώσουν ποτέ οι δραστηριότητες και τα έξοδα στην Κουέστα. Το νερό θα αντλείται για πάντα, ο χώρος θα μείνει ασταθής για πάντα με φράχτες γύρω γύρω για την προστασία των περιοίκων, οι φράχτες θα πρέπει να συντηρούνται για πάντα και κανείς ποτέ δεν θα απολαύσει τον τόπο σαν ένα παραγωγικό ή χρήσιμο κομμάτι του Νέου Μεξικού.

Η εξαίρεση και ο κανόνας

Τουλάχιστον αυτή η μία περιβαλλοντική πληγή θα “κλείσει” επιτέλους (με πολλούς αστερίσκους στη λέξη “κλείσει”) και οι κάτοικοι του Νέου Μεξικού πρέπει να νιώθουν – και είναι – τυχεροί γιατί αυτός δεν είναι ο κανόνας. Όπως αποδεικνύει η περίπτωση της Κουέστα, στην πράξη το κλείσιμο ενός τέτοιου μεταλλείου δεν είναι ούτε απλή ούτε φτηνή υπόθεση και δεν υπάρχει πάντα ένας πετρελαιάς με λεφτά (CHEVRON) πρόθυμος να πληρώσει. Ο κανόνας, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, είναι ότι οι εταιρείες κηρύσσουν πτώχευση και αποχωρούν έχοντας τσεπώσει τα λεφτά από την εκμετάλλευση του τόπου και φορτώνοντας το τεράστιο κόστος της αποκατάστασης στις πλάτες των φορολογουμένων. Οι περιπτώσεις είναι άπειρες και δεν αφορούν μόνο τα “παλιά” και “αγνώστου πατρός” μεταλλεία (μόνο στις ΗΠΑ υπάρχουν πάνω από 500.000 εγκαταλελειμμένα και ορφανά μεταλλεία) αλλά και μεγάλες, “σύγχρονες” και “ευϋπόληπτες” εταιρείες. Όπως η ASARCO.
Η συνηθέστερη πολιτική που χρησιμοποιείται για να εξασφαλιστεί ότι θα υπάρχουν ικανά κονδύλια για την αποκατάσταση μετά το πέρας της δραστηριότητας είναι η καταβολή μιας χρηματικής εγγύησης πριν από την έναρξη της δραστηριότητας. Η εγγύηση αυτή δεν είναι πάντα μετρητά αλλά συχνά είναι ένα είδος “έντοκου ομολόγου” (bond ή trust) που βέβαια έχει τόση αξιοπιστία όση έχει η εταιρεία που βρίσκεται από πίσω. Τα παραθυράκια στους νόμους είναι πολλά, ακόμα και στις αναπτυγμένες ΗΠΑ γιατί η μεταλλευτική βιομηχανία αντιστέκεται σθεναρά σε κάθε προσπάθεια εκσυγχρονισμού του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας της (που ανάγεται στο 1873 -στην εποχή της “άγριας Δύσης”).
Στην πράξη η χρηματική εγγύηση καταλήγει να είναι ψίχουλα μπροστά στα τεράστια ποσά που απαιτούνται για μια πραγματική αποκατάσταση. Τι χρηματική εγγύηση θα ήταν ικανή για την Κουέστα; Είναι αστείο, ακόμα και για τα δεδομένα της Αμερικής, να σκεφτεί κανείς ότι θα υπήρχε κρατική υπηρεσία που θα απαιτούσε προκαταβολικά από μια εταιρεία 800 εκατομμύρια ή 1 δις δολάρια, πληθωριστικά αναπροσαρμοσμένα, για να καλύψουν την αποκατάσταση μετά από 20, 30 ή 50 χρόνια λειτουργίας; Ποιος θα μπορούσε να δει τόσο μακριά ή ποιος θα είχε τα κότσια να το κάνει;

ASARCO: Το μεγαλύτερο περιβαλλοντικό “κανόνι”

Η πιο διάσημη περίπωση περιβαλλοντικού “κανονιού” στις ΗΠΑ είναι η μεταλλευτική-μεταλλουργική εταιρεία ASARCO. Μια από τις πρώτες πολυεθνικές εταιρείες, ένας πραγματικός κολοσσός που έχτισε τον μυθικό πλούτο της οικογένειας Γκουγκενχάιμ, η ASARCO παραβίασε κάθε περιβαλλοντικό νόμο και δηλητηρίασε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους, με τις πολιτικές διαπλοκές της να της εξασφαλίζουν ατιμωρησία. Κήρυξε πτώχευση το 2005, μετά από περίπου έναν αιώνα λειτουργίας, επικαλούμενη ως αιτία το περιβαλλοντικό κόστος. Άφησε πίσω της 80 Superfund sites σε 19 Πολιτείες, με εκτιμώμενο (τότε) κόστος αποκατάστασης πάνω από 1 δις δολάρια, πολύ πάνω από τα $62 εκατ. που η εταιρεία είχε βάλει στην άκρη για τις εργασίες αποκατάστασης.
Όμως εκεί είναι Αμερική και μετά από 4 χρόνια σκληρών διαπραγματεύσεων με την Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση και τις κυβερνήσεις 19 Πολιτειών, η ASARCO υποχρεώθηκε να πληρώσει 1,79 δις δολάρια, το μεγαλύτερο χρηματικό ποσό που έχει δοθεί ποτέ για περιβαλλοντική αποκατάσταση στην ιστορία των ΗΠΑ. Ένα αποτέλεσμα που κανείς και σίγουρα όχι η ASARCO δεν περίμενε όταν κύρηξε πτώχευση, ακριβώς για να απαλλαχθεί από την ευθύνη της αποκατάστασης.
Ωστόσο αυτό το, εκ πρώτης όψεως μεγάλο ποσό, που θα πρέπει να χωριστεί σε 80 κομμάτια, είναι λιγότερο από 1% από το ποσό που ζητούσαν αρχικά οι ενάγοντες (http://www.dollarsandsense.org/archives/2010/0510kardas-nelson-nelson-fischel.html). Διάφορες εκτιμήσεις ανέβαζαν το κόστος της περιβαλλοντικής αποκατάστασης και ευθύνης της ASARCO στα $25.2 δις. Αυτό το ποσό κατέβηκε στα $3.6 δις στην έναρξη των διαπραγματεύσεων για να πέσει τελικά στα $1.79 δις. Η περιοχή του Ελ Πάσο στο Τέξας που έχει να αντιμετωπίσει την σύνθετη και επικίνδυνη ρύπανση ενός εργοστασίου μεταλλουργίας χαλκού της ASARCO που, εκτός από μεταλλεύματα, κατά τη δεκαετία του ’90 έκαιγε παρανόμως και όλων των ειδών τα επικίνδυνα απόβλητα, πήρε μόνο $52 εκατομμύρια. Δηλαδή ψίχουλα. (http://www.usatoday.com/money/industries/environment/2009-12-11-asarco-environmental-settlements_N.htm)
Δείτε και ένα καυστικό σκίτσο για τις επιπτώσεις της μεταλλουργίας τoυ Ελ Πάσο στην αντίπερα πλευρά του ποταμού Ρίο Γκράντε, στο Μεξικό:

Και στην Ελλάδα τι γίνεται;

Όσον αφορά την Ελλάδα βέβαια, η συζήτηση είναι καθαρά φιλολογική. Η αποκατάσταση του περιβάλλοντος  μετά το πέρας της δραστηριότητας απαιτείται μεν από το νόμο, όμως χωρίς θεσμοθετημένη και εξασφαλισμένη χρηματοδότηση ο νόμος είναι ανεύ ουσίας και η αποκατάσταση επαφίεται στην καλή θέληση των εταιρειών. Δηλαδή δεν γίνεται ποτέ. Ακόμα πιο σημαντική είναι η έλλειψη της πολιτικής πυγμής που θα επιβάλλει στον ρυπαίνοντα να πληρώσει και οι ωραίες δηλώσεις των κυβερνητικών αξιωματούχων δεν αλλάζουν την πραγματικότητα. Ο κανόνας, και στη χώρα μας, είναι οι πολύ βολικές πτωχεύσεις. Χαρακτηριστικότατο παράδειγμα οι δυο πτωχεύσεις στα Μεταλλεία Κασσάνδρας Χαλκιδικής, μία της Α.Ε.Ε.Χ.Π.&Λ. το 1992 και μία της TVX το 2003.
Ας δούμε πάλι τι συμβαίνει στις ΗΠΑ. Εκεί υπάρχει από το 1980 ένα ομοσπονδιακό περιβαλλοντικό πρόγραμμα, γνωστό ως Superfund, που σχεδιάστηκε για την αποκατάσταση περιοχών ρυπασμένων από επικίνδυνα απόβλητα. Μέρος του προγράμματος είναι και μια λίστα Περιοχών Εθνικής Προτεραιότητας (National Priorities List) που αξιολογούνται ως ιδιαίτερα επικίνδυνες για το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία. Στη λίστα υπάρχουν πάνω από 100 εγκαταστάσεις εξόρυξης και επεξεργασίας μετάλλων και η Κουέστα ήταν μία από αυτές.
Ο νόμος εξουσιοδοτεί την ΕΡΑ να προσδιορίσει τους υπεύθυνους της ρύπανσης και να τους υποχρεώσει να πληρώσουν. Όταν δεν μπορούν να βρεθούν οι υπεύθυνοι, η ΕΡΑ προχωρεί στην αποκατάσταση μόνη της, μέσω ενός ειδικού λογαριασμού δηλαδή με χρήματα των φορολογουμένων.  Όμως  τα λεφτά είναι λίγα και στόχος της ΕΡΑ είναι όσο γίνεται λιγότερες τοποθεσίες να καταλήξουν σ’αυτήν την κατηγορία. Η ΕΡΑ κάνει σκληρό παζάρι για να βρει χρηματοδότηση για την αποκατάσταση και οι “πιθανοί υπεύθυνοι” μπορεί να είναι οι σημερινοί ή οι παλαιοί ιδιοκτήτες των εγκαταστάσεων, ο εργολάβος ή ο υπεργολάβος που μετέφερε εκεί τις επικίνδυνες ουσίες ή ακόμα και ο μεταφορέας! Η CHEVRON που θα πληρώσει για την αποκατάσταση της Κουέστα δεν ήταν αυτή που προκάλεσε τη ρύπανση, είναι όμως η σημερινή ιδιοκτήτρια και, στην Αμερική, ο σημερινός ιδιοκτήτης πληρώνει για οτιδήποτε του ανήκει.
Στην Ελλάδα αντίθετα, φτιάχνουμε ειδικούς νόμους για να διασφαλίσουμε ότι κανένας υπεύθυνος δεν πρόκειται να πληρώσει!!! Οι δυο Νόμοι 2436/1996 και 3220/2004 για τα Μεταλλεία Κασσάνδρας – που φέρουν αμφότεροι την υπογραφή του πρωην Υφυπουργού Οικονομίας και νυν Δημάρχου “ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ” Χρήστου Πάχτα – είναι μνημεία πολιτικού αμοραλισμού. Ειδικά ο δεύτερος. Με το νόμο 3220/2004, το Ελληνικό Δημόσιο χάρισε όλα τα χρέη της TVX και τα φόρτωσε στους Έλληνες φορολογούμενους. Παρέγραψε διαπιστωμένα περιβαλλοντικά αδικήματα και αμνήστευσε τα υπεύθυνα στελέχη της εταιρείας. Συμψήφισε περιβαλλοντικές ζημίες ύψους $400 εκατ. με υποτιθέμενες δικές του υποχρεώσεις προς την TVX και την άφησε να αποχωρήσει ανενόχλητη. Τέλος, χάρισε τα Μεταλλεία Κασσάνδρας στην ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ με τον μοναδικό στα χρονικά όρο της έλλειψης ευθύνης της εταιρείας όχι μόνο για παλαιότερες περιβαλλοντικές ζημίες, αλλά και για μελλοντικές που “τα γενεσιουργά τους αίτια ανάγονται στο παρελθόν”!!! Θα πληρώσει τελικά για αποκατάσταση η ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ – που από το νόμο είναι ανεύθυνη για όλα – ή θα προσφύγει και αυτή στην βολική και δοκιμασμένη λύση της πτώχευσης;
Οι Αμερικανοί θα γελούσαν πολύ μαζί μας…



http://antigoldgreece.wordpress.com/2011/01/02/questa/