Γράφει ο Διονύσης Ε. Κονταρίνης
Νέα Υόρκη Νοέμβριος 2008
Τη νύχτα της 1ης Οκτωβρίου του 1942, πάνω από την περιοχή της Γκιώνας ανοίγουν τα αλεξίπτωτα των Άγγλων σαμποτέρς, που έχουν φτάσει από το Κάίρο με αντικειμενικό σκοπό την ανατίναξη κάποιας από τις σιδηροδρομικές γέφυρες, που ενώνουν την βόρεια με τη νότια Ελλάδα. Ένα σαμποτάζ που θα έχει σαν σκοπό να δημιουργήσει προβλήματα ανεφοδιασμού στο Africa Corp του Ρόμμελ.
Σχεδόν δυό μήνες αργότερα, την 25η Νοεμβρίου το κλιμάκιο αυτό με την συμμετοχή ομάδων ανταρτών του ΕΛΑΣ υπό τον Άρη Βελουχιώτη και του ΕΔΕΣ υπό τον Ναπ. Ζέρβα ανατίναξαν την γέφυρα του Γογοπόταμου.
Οι συνέπειες γιά την Γερμανία και ιδιαίτερα γιά την στρατιά του Ρόμμελ, στην Αφρική, υπήρξαν ανυπολόγιστες, αφού έτσι έκλεισε γιά μεγάλο διάστημα η κυριώτερη οδός ανεφοδιασμού γιά το Africa Corp.
Παρ΄όλες τις επεμβάσεις που κατά καιρούς αποτολμήθηκαν προκειμένου να διαστρεβλωθεί η αλήθεια σχετικά με το μεγαλύτερο σαμποτάζ κατά τη διάρκεια του Β! Παγκοσμίου πολέμου, ... όπως έχει χαρακτηριστεί η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου και έτσι να μειωθεί η καθοριστική συμμετοχή του ΕΛΑΣ σ΄αυτή την επιχείρηση, το ιστορικό της ανατίναξης είναι πλέον γνωστό με κάθε δυνατή λεπτομέρεια.
Το πρωινό της; 26ης Νοεμβρίου του 1942 η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου ήταν ένα γεγονός. Ένα γεγονός που συνεκλόνησε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη και καταγράφτηκε στην ιστορία. Κι΄ήταν η μόνη φορά που οι δυό παρατάξεις, ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ συνεργάστηκαν. Από κει και πέρα τον λόγο θα έχουν οι Άγγλοι.
Τι έγινε όμως από κει και πέρα; Ποιός ο λόγος να παραμείνουν οι Άγγλοι σαμποτέρ πάνω στα ελληνικά βουνά; Ποιός θα ήτανε πλέον ο ρόλος τους ανάμεσα στις αντάρτικες δυνάμεις και των δύο παρατάξεων; Σε τι θα βοηθούσε η παρουσία τους εκεί; Με ποιού το μέρος θα τοποθετούσαν, όχι μόνο τον εαυτό τους αλλά και τις ενισχύσεις που τυχόν θα αποστέλλονταν από την Μέση Ανατολή;
Ο σκοπός της παραμονής των Άγγλων στα βουνά, μετά από την ανατίναξη της γέφυρας, υπήρξε το καθοριστικό σημείο γιά την εξέλιξη της Εθνικής Αντίστασης και την τύχη της Ελλάδας αλλά και σημάδεψε ακόμη και την μεταπολεμική πορεία της.
Είναι γεγονός πως όταν στο στρατηγείο του Καϊρου αποφασίστηκε και σχεδιάστηκε η επιχείρηση Γοργοπόταμος, είχε προβλεφθεί και σχεδιαστεί οποσδήποτε και η επιστροφή του κλιμακίου των σαμποτέρς από κάποια ελληνική ακτή αφού τελείωνε η επιχείρηση και το στρατηγείο λάβαινε το σχετικό σήμα του τέλους της αποστολής.
Ένα άλλο γεγονός είναι ότι το στρατηγείο του Καϊρου δεν είχε ακριβή εικόνα του αντιστασιακού αγώνα που διεξήγετο τότε στα ελληνικά βουνά. Κι΄ακόμη πιό ανακριβής ήταν η εικόνα που είχαν οι Άγγλοι γιά τον ΕΛΑΣ, του οποίου γνώριζαν την ύπαρξη αλλά αγνοούσαν τη δύναμή του. Γνώριζαν φυσικά πως στην περιοχή του Βάλτου της Ηπείρου είχε κάμει πριν λίγο καιρό την εμφάνισή του ο Ζέρβας. Και τούτο το γνώριζαν διότι ήσαν αυτοί οι ίδιοι, οι Άγγλοι, που με εκβιασμό και απειλές τον είχαν υποχρεώσει να βγει στο βουνό.Όχι τόσο γιά να ενοχλεί του Γερμανοϊταλούς, αλλά περισσότερο γιά αντιπερισπασμό στο Εαμικό κίνημα.
Σ΄αυτόν λοιπόν, στον Ζέρβα, μοιραία στηρίχτηκαν οι Άγγλοι και σε κάποιον πράκτορά τους, στην Αθήνα ονόματι Σεφεριάδης, ο οποίος όμως δεν είχε καμμιά συγκεκριμένη επαφή με τον αρχηγό του ΕΔΕΣ, αλλά γνώριζε και ελάχιστα γιά τον ΕΛΑΣ.
Έτσι το κλιμάκιο των Άγγλων σαμποτέρς αλλά και το στρατηγείο του Καϊρου δεν είχαν κανένα συγκεκριμένο στοιχείο που θα βρουν τους ανθρώπους, που υποτίθεται θα έπρεπε να τους περιμένουν πάνω στα ελληνικά βουνά.
Τα αποτελέσματα είναι γνωστά, αφού η έλλειψη συντονισμού στοίχισε την απώλεια πολύτιμου χρόνου και παρ΄ολίγον να ναυαγήσει και αυτή τούτη η επιχείρηση.
Στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, ο Ζέρβας δεν ήταν σε θέση να παρατάξει περισσότερους από 60 άντρες κι΄αυτούς ανέτοιμους γιά μια τέτοια επιχείρηση. Απόδειξη τούτου οτι, κατά την διάρκειά της κι΄ενώ το όλο εγχείρημα της ανατίναξης βρισκόταν στο πλέον κρίσιμο σημείο, οι άντρες του Ζέρβα δεν κατάφεραν να εξουδετερώσουν το ιταλικό φυλάκιο στη νότια πλευρά της γέφυρας, που ήταν και η αποστολή τους και η κατάσταση σώθηκε την τελευταία στιγμή από την επέμβαση των εφεδρικών δυνάμεων του ΕΛΑΣ. Άλλωστε η ολική δύναμις του ΕΔΕΣ τότε δεν ξεπερνούσε τους τριακόσιους άνδρες. Ένας αριθμός, που δεν ήταν δυνατόν να εμπνεύσει καμμιά εμπιστοσύνη στους Άγγλους – και ιδιαίτερα η ανύπαρκτη μαχητική τους ικανότητα – όχι μόνο γιά την επιχείρηση του Γοργοπόταμου αλλά ακόμη και γιά τις οποιεσδήποτε εξελίξεις στο μέλλον. Εξ΄άλλου ο περιορισμένος χώρος της περιοχής όπου εκινείτο ο Ζέρβας, αλλά και ο έλεγχος των γύρω περιοχών από τις πολυάριθμες δυνάμεις του ΕΛΑΣ, δεν άφηναν γιά τον Ζέρβα πολλά περιθώρια στρατολογίας.
Αντίθετα, ο ΕΛΑΣ, διέθετε μιά αριθμητική δύναμη μερικών χιλιάδων μαχητών, οι οποίοι κάτω από την αυστηρή καθοδήγηση του Άρη Βελουχιώτη αλλά και άλλων εμπείρων αξιωματικών και καπαιτανέων, είχαν αναδειχτεί σε φοβερούς πολεμιστές, γνώστες ιδιαίτερα του ανταρτοπολέμου. Παράλληλα οι περιοχές τις οποίες ήλεγχε το αριστερό κίνημα, δηλαδή στη συγκεκριμένη περίπτωση ο ΕΛΑΣ, ήσαν πάρα πολλές. Ρούμελη, Θεσσαλία, ένα μέρος της Ηπείρου, Μακεδονία, Θράκη, αλλά και τα περισσότερα από τα νησιά ακόμη, ήσαν κάτω από τον έλεγχο των αριστερών δυνάμεων. Επίσης στις πόλεις το ΚΚΕ είχε καταφέρει όχι μόνο να εντάξει στις τάξεις του το μεγαλύτερο μέρος του λαού, αλλά είχε οργανώσει και οχυρώσει συνοικίες στις οποίες οι Γερμανοί δεν τολμούσαν να πατήσουν.
Είναι γεγονός ότι τη χρονική περίοδο που το κλιμάκιο των Άγγλων σαμποτέρς βρισκόταν στα ελληνικά βουνά η Ελλάδα ήταν κλεισμένη στην κομμουνιστική αγκαλιά.
Ο Μάγερ και ο Γουντχάουζ είναι οι πρώτοι που θα έχουν μιά πλήρη και αντικειμενική εικόνα της πραγματικότητας που επικρατούσε τότε στα ελληνικά βουνά. Και φυσικά ήταν μέσα στα καθήκοντά τους να ενημερώσουν το Κάϊρο και κατά συνέπεια και το Λονδίνο. Είναι η στιγμή που ο Τσώρτσιλ θα καταλάβει ότι θα πρέπει να ετοιμαστει γιά κάποια δυναμική επέμβαση. Έτσι αποφασίζεται η παραμονή στην Ελλάδα του κλιμακίου των σαμποτέρς και η μετονομασία τους σε Βρετανική Αποστολή.
Στα σχέδια του Τσώρτσιλ, πολύ πριν από τη διάσκεψη της Γιάλτας – εκεί που τόσο αναίσχυντα μοιράστηκε πάνω σ΄ένα κομμάτι χαρτί ο κόσμος και η τύχη του – υπήρχε η κυριαρχία της Αγγλίας στην Ελλάδα και ένας πολιτικοστρατιωτικός έλεγχος πάνω της. Γιά να γίνει όμως αυτό το σχέδιο πραγματικότητα, έπρεπε με κάθε τρόπο να απαλλαγεί η Ελλάδα από τον κομμουνιστικό κλοιό. Με οποιοδήποτε τρόπο. Και πάνω σ΄αυτό το σχέδιο ο Τσώρτσιλ δεν θα διστάσει μπροστά σε τίποτα. Και την απόφασή του αυτή θα την δείξει δυό χρόνια αργότερα , στην Αθήνα, τον Δεκέμβρη του ΄44.
Γιά την ώρα γνωρίζει πολύ καλά πως το τέλος του πολέμου είναι ακόμη μακρυά και το μόνο που χρειάζεται είναι ένα γερό “μάτι” πάνω στα βουνά της Ελλάδας και πλάϊ στον Άρη Βελουχιώτη και τους αντάρτες του, με ό,τι αυτό μπορεί να αποφέρει. Και αυτό το “μάτι”θα είναι ο αρχηγός της αποστολής των σαμποτέρς, ο Έντυ Μάγερ.
Ο Μάγερ θα ανταποκριθεί τέλεια στον ρόλο που θα του ανατεθεί γιά την παρεμπόδιση του έργου του ΕΛΑΣ πάνω στα βουνά
Σε μυστική του έκθεση με την κωδική ένδειξη Χ.85-L.S της 12ης Αυγούστου 1943 προς το στρατηγείο του Καϊρου θα γράψει.:
“Σύμφωνα με τις τελευταίες οδηγίες σας, έδωσα εντολή στους Άγγλους και Έλληνες πράκτορες που εργάζονται κάτω από τη διοίκησή μου, να τορπιλλίσουν το έργο του ΕΛΑΣ και του ΕΑΜ και να εμποδίζουν την σταθεροποίηση των θέσεών τους που θα οδηγούσε σε εξασφάλιση μιάς δεσπόζουσας επιρροής τους στην Ελλάδα...”
Στην ίδια έκθεσή του, ο Μάγερ, λίγο πάρα κάτω γράφει.:
“Η πολιτική και στρατιωτική οργάνωση του ΕΔΕΣ παρουσιάζει αξιοσημείωτη πρόοδο. Είναι επιβεβλημένο να του χορηγηθεί πολεμικό υλικό και να τον ενισχύσουμε ηθικά. Κατά τη γνώμη μου η οργάνωση αυτή θα μας είναι χρήσιμη αφ΄ενός σαν αντιστάθμισμα προς τον ΕΛΑΣ και αφ΄εταίρου, όταν θα έχει ενισχυθεί, θα μπορεί ενδεχομένως να αξιοποιηθεί και εναντίον του. Μιά μέρα θα καταστεί αναγκαίο να διαλυθεί ο ΕΛΑΣ...” (ΜΕΓΑΛΕΣ ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ MAΣ Ζακ Ντε Λωναί. Λωζάνη 1967)
Παρ΄όλα αυτά, ο Μάγερ θ΄αποτολμήσει να δει κάποια στιγμή το δίκιο του αριστερού κινήματος και σ΄ένα από τα σημειώματά του προς την κυβέρνηση του Λονδίνου θα προσπαθήσει να μιλήσει “...γιά ζήτημα δημοψηφίσματος μετά τον πόλεμο, σαν καθολικό αίτημα των αντιστασιακών...” Όμως αυτό θα είναι το τέλος του σαν αρχηγός της Βρετανικής Αποστολής στην Ελλάδα
Πολύ σύντομα ο Μάγερ θα αντικατασταθεί από τον Κρις Γουντχαουζ, όταν θα θελήσει να δείξει ευαισθησία και τιμιότητα προς τους μαχητές του ΕΛΑΣ, αρετές που δεν συμβιβάζονται με τις απαιτήσεις και τους σκοπούς του Τσώρτσιλ. Γιατί ο Τσώρτσιλ έχει ήδη αρχίσει να σχεδιάζει την ένοπλη επέμβαση στην Ελλάδα.
Ο Γουντχάουζ υπακούοντας στις προσταγές του Λονδίνου θ΄αρχίσει να κινεί τα νήματα γιά τον αλληλοσπαραγμό των ανταρτών των δύο παρατάξεων, πολύ πιό δυναμικά από τον Μάγερ.Ο ίδιος σε διάλεξη που έδωσε στο Μόναχο το 1958 θα μιλήσει καθαρά γιά “…διπλή πολιτική της αγγλικής κυβέρνησης στην Ελλάδα και το πόσο μοιραία υπήρξε η πολτική αυτή γιά την τύχη της χώρας μετά τον πόλεμο...”
Ο ΕΛΑΣ και γενικά το αριστερό κίνημα στην Ελλάδα, στερούμενο μιά ικανής πολιτικής ηγεσίας, θα πέσει σε όλες τις παγίδες που θα φροντίσει έντεχνα να στήσει ο Γουντχάουζ. Ο Ζέρβας απλά θα δεχτεί να παίξει το παιγνίδι των Άγγλων. Ουσιαστικά ο Εμφύλιος έχει ήδη αρχίσει. Όμως οι Άγγλοι συνεχίζουν να προετοιμάζονται γιά το μεγάλο χτύπημα που θα δοθεί μετά την απελευθέρωση της χώρας. Ο Δεκέμβριος και ο Εμφύλιος πρέπει να προετοιμαστούν έντεχνα και με κάθε λεπτομέρεια. Και οι τελευταίες αυτές λεπτομέρειες θα συμπληρωθούν δυό χρόνια αργότερα στο Συνέδριο του Λιβάνου.
Η παρουσία των Άγγλων ανάμεσα στους αντάρτες μετά την επιχείρηση Γοργοπόταμος θα μπορούσε να πει κανείς ότι έβλαψε συνολικά την υπόθεση της Αντίστασης. Και μάλιστα την έβλαψε πάρα πολύ. Φυσικά αυτό ήταν μέσα στα σχέδια των Άγγλων.
Από τις ενισχύσεις που κατά καιρούς έφταναν πάνω στα βουνά από το στρατηγείο του Καϊρου, ο ΕΛΑΣ δεν βοηθήθηκε καθόλου. Οι παρακλήσεις του Άρη Βελουχιώτη γιά πολεμική ενίσχυση δεν υλοποιήθηκαν ποτέ.. Αντίθετα στον Ζέρβα δόθηκε άφθονο πολεμικό υλικό, όχι φυσικά γιά να ενοχλήσει με κάποιες επεμβάσεις τον καταχτητή, αλλά οπωσδήποτε γιά να χρησιμοποιηθούν την κατάλληλη στιγμή ενάντια στον ΕΛΑΣ.
Είναι γνωστό ότι οι άνδρες του Ζέρβα ήσαν μισθοφόροι των Άγγλων και μάλιστα ο μισθός τους εκαταβάλετο σε χρυσές λίρες Αγγλίας. Αντίθετα, οι άντρες του Άρη Βελουχιώτη, έδωσαν αναρίθμητες μάχες ενάντια στον καταχτητή με οπλισμό όχι μόνο περασμένης τεχνολογίας αλλά και πρωτόγονο.Ξυπόλητοι, γυμνοί και πεινασμένοι πολεμούσαν τους Γερμανοϊταλούς ασταμάτητα. Ιδανικό τους η απελευθέρωση της χώρας από τον καταχτητή και όχι οι λίρες της Αγγλίας.
Εν τω μεταξύ, μετά την επιχείρηση του Γοργοπόταμου, μέσα στους δυό στρατούς κατοχής, Γερμανούς και Ιταλούς επικρατεί η αντίληψη ότι η επόμενη επιχείρηση θα πρέπει οπωσδήποτε να είναι κάποια απόβαση των συμμαχικών δυνάμεων στα Βαλκάνια. Και φυσικά σαν πιό πιθανό σημείο υπολογίζεται η Ελλάδα. Οι ίδιες σκέψεις υπάρχουν την ίδια στιγμή και στο στρατηγείο του Καϊρου. Όμως η συντριβή των Γερμανών στο Στάλινγκραντ και η αιχμαλωσία της στρατιάς του Φον Πάουλους θα υποχρεώσει το στρατηγείο του Καϊρου να αναθεωρήσει τα σχέδιά του.Πρέπει να προλάβουν την κάθοδο των Ρώσσων στην Ευρώπη. Η επόμενη απόφαση θα είναι, γαλλικές ακτές. Νορμανδία. Επομένως το ελληνικό αντάρτικο κίνημα γιά τους συμμάχους, παύει πλέον να έχει κάποια πρωταρχική σπουδαιότητα και να παίζει κάποιο ρόλο ανάγκης γιά τις μετέπειτα πολεμικές εξελίξεις. Έτσι στον Τσώρτσιλ δίνεται η ευκαιρία να κινηθεί άνετα γιά τη διάλυσή τους, ακόμη και με στρατιωτική επέμβαση αν χρειαστεί.
Τον Ιούλιο του ΄43 οι συμμαχικές δυνάμεις θα αποβιβασθούν στην Σικελία. Δυό μήνες αργότερα η Ιταλία θα συνθηκολογήσει. Το ένα σκέλος του φασισμού σβήνει πλέον οριστικά.
Ένα χρόνο αργότερα ο πόλεμος φαίνεται να βαδίζει οριστικά προς το τέλος του. Ο Τσώρτσιλ θα στραφεί πλέον ανενόχλητος να προετοιμάσει τον Ματωμένο Δεκέμβρη και στη συνέχεια τον Εμφύλιο. Η Ελλάδα γιά μιά ακόμη φορά θα πέσει θύμα των συμφερόντων αυτών, που τόσο αφελώς πίστευε πάντοτε γιά “συμμάχους” και “φίλους”Press-gr
