Mερικοί μύθοι και πραγματικότητες σχετικά με τη μεταλλευτική δραστηριότητα, αυτό το άρθρο πρέπει να το διαβάσετε ολόκληρο.

Η αλήθεια για τα μεταλλεία είναι πολύ πιο σκληρή από όσο νομίζαμε.
Διαβάστε παρακάτω το άρθρο που έγραψε το παρατηρητήριο μεταλλευτικών δραστηριοτήτων σχετικά με την ανακοίνωση συλλογικών φορέων και πολιτών της Άμφισσας που πρώτοι δημοσιεύσαμε. Θα δείτε την εξήγηση σε πολλά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στην περιοχή μας και ποιες είναι οι μάχες που πρέπει να δοθούν.

ME AΦΟΡΜΗ ΤΗΝ “ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΦΟΡΕΩΝ ΤΗΣ ΦΩΚΙΔΑΣ” ΓΙΑ ΤΑ ΜΕΤΑΛΛΕΙΑ ΤΗΣ ΓΚΙΩΝΑΣ Στο ιστολόγιο της «Κίνησης για την Προστασία της Γκιώνας» διαβάζουμε «ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ συλλογικών φορέων και πολιτών της Άμφισσας και της Φωκίδας» για τα μεταλλεία βωξίτη της Γκιώνας (αναδημοσιευμένο από το “Ημερολόγιο ενός πατέρα”). Oφείλουμε κατ’αρχήν να συγχαρούμε τους φορείς που σε μια κρίσιμη στιγμή για τη Γκιώνα, πήραν ΚΑΘΑΡΗ θέση υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος και των ΑΥΤΟΝΟΗΤΩΝ δικαιωμάτων των πολιτών. Το κείμενο της ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗΣ όμως περιέχει κάποιες παρανοήσεις σχετικά με την άσκηση της μεταλλείας και το τι επιτρέπει και δεν επιτρέπει η νομοθεσία, τις οποίες θα προσπαθήσουμε να ξεδιαλύνουμε.

Θα σταθούμε σε μια φράση της ανακοίνωσης: «το ζήτημα είναι βαθιά πολιτικό και δευτερευόντως νομικό». Πιστεύουμε ότι το ζήτημα είναι βαθιά ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ, λίγο νομικό και ψηφοθηρικά πολιτικό.

Για να γίνει κατανοητή αυτή η διάσταση, ας την τοποθετήσουμε στους βωξίτες της Φωκίδας.

1. ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ, Ο ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ

mining_waste_generated_from_aluminium_production" width="172" height="240"> Απόβλητα της βιομηχανίας παραγωγής αλουμινίου (από το Grid/Arendal-UNEP):

Για ένα τόνο αλουμινίου εξορύσσονται 4-5 τόνοι βωξίτη και παράγονται 10 τόνοι στείρων και 3 τόνοι τοξικής κόκκινης λάσπης

Ο βωξίτης είναι ο ορυκτός πόρος/πρώτη ύλη της αλουμίνας και του αλουμινίου. Η τιμή του προϊόντος/μετάλλου είναι χρηματιστηριακά καθοριζόμενη και η ίδια, ανεξάρτητα από την χώρα προέλευσης της πρώτης ύλης/βωξίτη ή του τελικού προϊόντος μετάλλου/αλουμινίου. Αντίθετα το συνολικό κόστος παραγωγής (total production cost: TPC) διαμορφώνεται διαφορο σε κάθε μια χωριστά χώρα παραγωγής της ορυκτής πρώτης ύλης και του τελικού προϊόντος μετάλλου.

Tέσσερις είναι οι καθοριστικοί παράγοντες διαμόρφωσης του συνολικού κόστους παραγωγής- για τον βωξίτη και για όλα τα μεταλλικά και βιομηχανικά ορυκτά:...

Περιεκτικότητα, θέση και προσβασιμότητα μεταλλεύματος, δίκτυα υποδομών
Εργασία και ασφάλιση
Kόστος ενέργειας
Περιβαλλοντική προστασία και αποκατάσταση.
Τα βωξιτικά κοιτάσματα απαντώνται σχεδόν παντού στη γη. Αυστραλία, Κίνα, Βραζιλία, Γουινέα, Ινδία, Τζαμάικα είναι χώρες με μεγάλα κοιτάσματα και μεγάλη παραγωγή βωξίτη.
Επειδή τα ελληνικά κοιτάσματα βωξίτη είναι σχετικά μεγάλου βάθους και η Ελλάδα είναι από τις ελάχιστες χώρες που έχουν (και) υπόγεια μεταλλεία, σε έναν κλάδο που κυριαρχείται από τις φτηνές επιφανειακές εκμεταλλεύσεις. Το υψηλό κόστος της υπόγειας εξόρυξης (ή της μεγαλύτερου βάθους επιφανειακής), κάνει τον ελληνικό βωξίτη «ακριβό», τουλάχιστον όσον αφορά το κόστος της εξόρυξης.
Το εργατικό/ασφαλιστικό κόστος είναι γνωστό ότι είναι ιδιαίτερα ψηλό στην Ελλάδα, ενώ είναι ελάχιστο σε χώρες όπως η Ινδία ή η Κίνα. Από τους τέσσερις παράγοντες κόστους που προαναφέρθηκαν, οι τρεις πρώτοι αντιπροσωπεύουν ανελαστικές δαπάνες. Ο παράγων «περιβάλλον» είναι ο μόνος «ελαστικός» και είναι ο μόνος τομέας από όπου μπορούν να κάνουν περικοπές οι Ελληνικές εταιρείες που προσπαθούν να ανταγωνιστούν τις χαμηλού κόστους παραγωγούς χώρες του Τρίτου Κόσμου.
Στις feasibility studies των μεταλλευτικών επενδύσεων, το περιβαλλοντικό κόστος στην διαμόρφωση του συνολικού κόστους παραγωγής αγνοείται συστηματικά.
Το ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ περιβάλλον των μεταλλευτικών επιχειρήσεων είναι ιδιαίτερα ευπαθές και απαιτεί γρήγορες κινήσεις προσαρμογής στις αντίστοιχες κινήσεις που διαμορφώνονται στην παγκόσμια αγορά του κάθε μετάλλου.
«Κοίτασμα» στη γλώσσα των μεταλλευτικών επιχειρήσεων είναι το εκμεταλλεύσιμο τμήμα του συνολικού κοιτάσματος. Το «εκμεταλλεύσιμο» καθορίζεται κυρίως από την τιμή του αντίστοιχου μετάλλου σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο, σε συνδυασμό με την εφαρμοζόμενη τεχνολογία/μέθοδο εξόρυξης και μεταλλουργίας.
Έτσι ένα κοίτασμα χαμηλής περιεκτικότητας σε μέταλλο, σε περιόδους υψηλών τιμών και μεγάλης ζήτησης γίνεται εκμεταλλεύσιμο και η ποσότητα/όγκος προς εξόρυξη αυξάνεται δραματικά, με τις αντίστοιχες επιπτώσεις στο περιβάλλον. Όταν η τιμή του προϊόντος στη διεθνή αγορά είναι παρατεταμένα χαμηλή, οι εταιρείες καταφεύγουν σε τεχνικές «high grading», δηλαδή την απόληψη μόνο των πλούσιων τμημάτων του κοιτάσματος, συχνά καταστρέφοντας τις δυνατότητες μελλοντικής απόληψης και των φτωχότερων τμημάτων. Οι προσπάθειες μείωσης του κόστους παραγωγής οδηγούν, εκτός από την απόλυση εργαζομένων, στην εγκατάλειψη των δαπανηρών έργων προστασίας και αποκατάστασης του περιβάλλοντος – πάλι με τις αντίστοιχες επιπτώσεις.
Η «βαθιά ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ διάσταση» των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων έχει ως αποκλειστικό γνώμονα και κριτήριο το κέρδος του «επενδυτή».

2. ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗ ΚΑΙ ΥΠΟΓΕΙΑ ΕΞΟΡΥΞΗ: ΠΟΣΟ ΔΙΑΦΕΡΟΥΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ;

Οι κύριοι τρόποι μέθοδοι εξόρυξης είναι: η επιφανειακή (open pit, strip mining), η υπόγεια (διάφορες παραλλαγές) και ο συνδυασμός τους. Η επιλογή καθορίζεται βασικά από την υψομετρική χωροθέτηση του κοιτάσματος και το σχετικό κόστος. Τα βωξιτικά κοιτάσματα είναι στη συντριπτική τους πλειονότητα επιφανειακά ή μικρού βάθους, γεγονός που τα κάνει ιδανικά για επιφανειακή εξόρυξη. Το 80% του παραγόμενου βωξίτη παγκοσμίως προέρχεται από μεγάλες επιφανειακές εξορύξεις τύπου «κουβέρτας», βάθους 4-6 μέτρων. Το συγκριτικό κόστος επιφανειακής/υπόγειας εξόρυξης είναι της τάξης του 1/5. Γίνεται έτσι κατανοητό ότι η επιφανειακή εξόρυξη είναι θα είναι (και) στο μέλλον η αναγκαστική επιλογή για τη Φωκίδα.
Στην ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ επισημαίνεται: «Καμία επιφανειακή εξόρυξη». Αλλά αν υποθέσουμε ότι παρά το συντριπτικά υψηλότερο κόστος της υπόγειας εξόρυξης, οι εταιρείες θα επιλέξουν αυτήν και όχι την επιφανειακή, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις θα είναι άραγε πολύ μικρότερες;
Οι υπόγειες εξορύξεις θα γίνουν με φτηνές μεθόδους και όχι βέβαια με τη σημαντικά ακριβότερη μέθοδο των κοπών και λιθογομώσεων, στην οποία τα απόβλητα του εμπλουτισμού του μεταλλεύματος αναμιγμένα με τσιμέντο χρησιμοποιούνται για την πλήρωση των κενών της εξόρυξης, δίνοντας έτσι σταθερότητα στην επιφάνεια του εδάφους.
α. Υδρολογικές επιπτώσεις:
Η υπόγεια εξόρυξη μαστεύει τα νερά της ευρύτερης περιοχής, τα οποία διαφεύγουν προς τα χαμηλότερα επίπεδα των στοών, όπου επιβαρύνονται με ευδιάλυτες ορυκτές ουσίες. Τα νερά αυτά αντλούνται από τα υπόγεια έργα επειδή εμποδίζουν τις εργασίες εξόρυξης και απορρίπτονται επιβαρυμένα σε επιφανειακούς αποδέκτες.
Συχνά πριν την έναρξη της εκμετάλλευσης διανοίγεται μια σειρά από γεωτρήσεις περιφερειακά του κοιτάσματος, από τις οποίες αντλείται όλος ο υπόγειος υδροφόρος ορίζοντας για να μην δημιουργεί προβλήματα στην εξόρυξη. Όσο πιο βαθιά κάτω από την επιφάνεια είναι το υπόγειο μεταλλείο, τόσο πιο βαθιά πρέπει να πάνε οι γεωτρήσεις άντλησης των νερών.
Επιφανειακοί και υπόγειοι ταμιευτήρες νερού στραγγίζουν, με θύματα τα δάση της περιοχής, τις καλλιέργειες και την υδροδότηση των οικισμών. Λόγω των ρωγματώσεων των πετρωμάτων και των κενών που δημιουργούνται από την εξορυκτική διαδικασία, η υδρολογία της περιοχής αλλάζει εντελώς. Η ισορροπία δεν αποκαθίσταται ούτε μετά το πέρας της δραστηριότητας και η αιμορραγία συνεχίζεται εις το διηνεκές.
Παρά την υποχρέωση της χώρας να καταρτίσει σχέδια διαχείρισης των υδάτων για κάθε λεκάνη απορροής ποταμού, όπως προβλεπει η οδηγία-πλαίσιο για το νερό (2000/60/ EC), τέτοια σχέδια δεν υπάρχουν ούτε στα χαρτιά. Η «υδατική πολιτική» είναι άγνωστη στην Ελλάδα και το νερό δεν μπαίνει ποτέ ως παράγοντας στην αξιολόγηση και έγκριση επενδυτικών προτάσεων.
Δεν υπάρχει πουθενά στην Ελλάδα σχέδιο προστασίας του πιο πολύτιμου και αναντικατάστατου φυσικού πόρου: του νερού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι Σκουριές στα Μεταλλεία Κασσάνδρας Χαλκιδικής. Όταν το 1998 ξεκίνησε η διάνοιξη μιας μεταλλευτικής στοάς στις Σκουριές, η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων προέβλεπε ότι θα βγαίνουν 35 κ.μ. νερού την ώρα. Οι προβλέψεις αποδείχθηκαν τραγικά λάθος. Η στοά «χτύπησε» φλέβα νερού με παροχή 350 κ.μ. την ώρα, τα οποία παροχετεύθηκαν στο γειτονικό ρέμα. Μετά από σύντομο χρονικό διάστημα, το άλλοτε καθαρό νερό του βουνού ήταν ένας μολυσμένος όξινος βούρκος που βρωμοκοπούσε θειάφι.
Παρά τις επανειλημμένες καταγγελίες πολιτών και του Δήμου Παναγίας, οι Σκουριές είναι στην ίδια κατάσταση μέχρι σήμερα. Και αντί να γίνουν έργα αποκατάστασης για να διαφυλαχθούν τα πολύτιμα υδατικά αποθέματα, προωθείται η έγκριση ενός θηριώδους μεταλλείου χρυσού/χαλκού που θα καταστρέψει ολοκληρωτικά την υδροφορία του ορεινού όγκου. Σημειώνεται ότι η περιοχή των Σκουριών με το παρθένο δάσος της είναι ο μεγαλύτερος ταμιευτήρας καθαρού νερού στη Χαλκιδική που υποφέρει από λειψυδρία.
β. Καθιζήσεις:
Το φαινόμενο της καθιζησης του εδάφους στις περιοχές των υπόγειων εξορύξεων είναι αναπόφευκτο, όποια κι αν είναι η μέθοδος εξόρυξης. Μπορεί να είναι εκτεταμένη ή περιορισμένη, μπορεί να εμφανιστεί με μεγάλη χρονική καθυστέρηση (έχουν καταγραφεί περιπτώσεις καθιζήσεων 100 χρόνια μετά το πέρας της εκμετάλλευσης), όμως είναι ένας κίνδυνος που δεν μπορεί να εξαλειφθεί. Oι καθιζήσεις κάνουν την περιοχή ασταθή και επικίνδυνη και την αποκλείουν από κάθε μελλοντική χρήση. Η άντληση των υπογείων υδάτων που γίνεται για να διευκολυνθεί η εξόρυξη δημιουργεί κενά εκεί όπου άλλοτε υπήρχαν θύλακες νερού και είναι η ίδια μια σημαντική αιτία πρόκλησης καθιζήσεων. Το 80% των καταγεγραμμένων καθιζήσεων στις ΗΠΑ οφείλεται στην υπεράντληση των υπόγειων νερών.
Σχετικά με τις επιπτώσεις της υπόγειας εξόρυξης, δείτε το “Underground Hard-Rock Mining: Subsidence and Hydrologic Environmental Impacts” του Center for Science in Public Participation, 2002. Η συγκεκριμένη μελέτη καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «επειδή αυτές οι επιπτώσεις δεν μπορούν να αποφευχθούν, η υπόγεια εξόρυξη πρέπει να θεωρείται ακατάλληλη για Εθνικά Πάρκα, περιοχές άγριας ζωής κ.λ.π».
Η προτροπή λοιπόν «υπόγεια και όχι επιφανειακή εξόρυξη», ούτε θα γίνει αποδεκτή από τις εταιρείες, λόγω της θέσης των κοιτασμάτων και του συντριπτικά μεγαλύτερου κόστους, ούτε όπου τυχόν προτιμηθεί θα έχει πολύ μικρότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Πλεονεκτεί μόνο στα ορατά αποτελέσματα, δηλαδή την μικρότερη παραμόρφωση του τοπίου.

3. ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΒΩΞΙΤΗ/ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΥ

Για να παραχθεί ένας τόνος αλουμινίου, απαιτούνται 4-5 τόνοι βωξίτη. Στον υπολογισμό δεν μπαίνουν τα στείρα υλικά που μπορεί να είναι σημαντικά σε ποσότητα και που αποτίθενται επιφανειακά στην περιοχή της εξόρυξης, με ότι αυτό συνεπάγεται για τα δάση και για τις περιοχές που βρίσκονται στα κατάντι των αποθέσεων (έκπλυση από τις βροχοπτώσεις και κατάληξη στους επιφανειακούς υδατικούς αποδέκτες).
Τελικά, από τα εκατομμύρια τόνους που εξορύσσονται, μόνο ένα ποσοστό της τάξης του 20-25% απομακρύνεται από την ευρύτερη περιοχή της εξόρυξης και του εργοστασίου επεξεργασίας. Από το υπόλοιπο προϊόν της εξόρυξης, το οποίο με το επίπλυσμα έχει όγκο μεγαλύτερο του αρχικού εξορυσσόμενου όγκου, ένα μέρος αποτίθεται επιφανειακά ενώ το περισσότερο καταλήγει στο βυθό του Κορινθιακού κόλπου. Η πρακτική της υποθαλάσσιας απόθεσης των αποβλήτων είναι απαγορευμένη από διεθνείς συμβάσεις που έχει υπογράψει η Ελλάδα, αλλά επιτρέπεται «χαριστικά» εδώ και χρόνια, τόσο στο «Αλουμίνιο» όσο και στη ΛΑΡΚΟ. Κάποια στιγμή ο νόμος επιτέλους θα εφαρμοστεί, και οι εταιρείες αυτές θα υποχρεωθούν να βρουν χώρους επίγειας απόθεσης των αποβλήτων τους και να τους αδειοδοτήσουν με τη νόμιμη διαδικασία.

4. ΔΑΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ: ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΕΠΙΤΡΕΠΟΝΤΑΙ

Οι συντάκτες της ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗΣ έχουν προφανώς κατά νού ότι τα δάση της χώρας προστατεύονται από το Σύνταγμα, γι’αυτό και θεωρούν ΑΥΤΟΝΟΗΤΟ το: «Καμία εξόρυξη οποιουδήποτε τύπου μέσα στα δάση» κι ακόμα περισσότερο το «Καμία έρευνα ή εξόρυξη οποιουδήποτε τύπου μέσα σε καθορισμένες ζώνες προστασίας (ΝΑTURA κ.λ.π.)».
Οι μεταλλευτικές δραστηριότητες μέσα σε δάση και δασικές εκτάσεις είναι μια πραγματικότητα γνωστή εδώ και πολλά χρόνια στη Γκιώνα, την Οίτη και τη Χαλκιδική. Η ισχύουσα νομοθεσία (Ν.3010/2002) θεωρεί το μεταλλείο «χωροθετημένο από τη φύση» κι αν το μεταλλείο τύχει να βρίσκεται κάτω από δάση …τόσο το χειρότερο για τα δάση. Με τη μεταμφίεση του κέρδους του επιχειρηματία σε «μεγάλο εθνικό και τοπικό όφελος», παρακάμπτονται τα αναχώματα του Συντάγματος κι γίνονται δυνατές μεγάλης κλίμακας επεμβάσεις μέσα σε δάση.
Με το «Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο Αειφόρου Ανάπτυξης της Βιομηχανίας» που εγκρίθηκε πρόσφατα, η επιδρομή των μεταλλευτικών εταιρειών κατά των δασών της χώρας παίρνει νέες διαστάσεις. Σε ότι αφορά τη μεταλλευτική και μεταλλουργική βιομηχανία, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο «εισηγητής» του νέου Χωροταξικού δεν ήταν άλλος από …τον Σύνδεσμο Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ). Πράγματι οι θέσεις του ΣΜΕ, οι οποίες διατυπώθηκαν σαφώς από τον Πρόεδρο του Συνδέσμου κ. Βιδάλη στην Ημερίδα του ΤΕΕ με θέμα «Εθνικός Χωροταξικός Σχεδιασμός και Εξορυκτική Δραστηριότητα» στις 20.9.2006, έγιναν ΟΛΕΣ δεκτές από το ΥΠΕΧΩΔΕ και ενσωματώθηκαν τόσο στο «Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού» όσο και στο «Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τη Βιομηχανία».
Με το Ειδικό Χωροταξικό καθιερώνεται η χωροθέτηση της βιομηχανίας μεταποίησης (μεταλλουργία) της ορυκτής πρώτης ύλης σε τελικό προϊόν μέταλλο στην αυτή θέση της «φυσικής χωροθέτησης». Η λογική είναι η εξής: «η εμπορική αξιολόγηση της πώλησης των συμπυκνωμάτων δείχνει εμφανώς μια πολύ μεγάλη προστιθέμενη αξία από την περαιτέρω καθετοποίηση μέσω της μεταλλουργικής διαδικασίας, πέραν βεβαίως της στρατηγικής παραγωγής καθαρών μετάλλων που αποτελεί εθνική επιδίωξη» (απόσπασμα από την κατά την Προκαταρκτική Περιβαλλοντική Εκτίμηση/Αξιολόγηση της ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ για τα Μεταλλεία Κασσάνδρας). Για μια ακόμα φορά, το κέρδος των επιχειρήσεων αναγορεύεται σε «εθνικό» στόχο και δίνει στη νομοθετική εξουσία κατευθύνσεις για τη μελλοντική πορεία της χώρας.
Αυτή η «φυσικά χωροθετημένη» θέση μπορεί να είναι δασική έκταση, δάσος, περιοχή NATURA 2000 ή ακόμα και Εθνικός Δρυμός. Από τη μεταλλευτική και μεταλλουργική βιομηχανία εξαιρούνται ΜΟΝΟΝ οι περιοχές Ειδικής Προστασίας και οι πυρήνες των Εθνικών Δρυμών.
Μια πρώτη γεύση της καθετοποίησης της εξόρυξης με μεταποιητικές μονάδες δίνει η ΠΠΕΑ για τα Μεταλλεία Κασσάνδρας της Χαλκιδικής, έκτασης 317.000 στρεμμάτων με δασοκάλυψη 90%. Σε αυτήν προβλέπεται η κατασκευή/λειτουργία μεταλλουργιών παραγωγής χρυσού, αργύρου, χαλκού, μολύβδου και ψευδαργύρου, παράλληλα με εργοστάσια παραγωγής θειϊκού οξέος, κρυογεννητικού οξυγόνου και μονάδα επεξεργασίας αρσενικού. Η ΠΠΕΑ έχει ήδη εγκριθεί από το Υπουργείο Ανάπτυξης.

5. TO “ΔΗΜΟΣΙΟ ΟΦΕΛΟΣ” ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Όλως περιέργως, το Κράτος αρνείται να μας πει ποιο είναι αυτό το περίφημο «εθνικό όφελος» από τις μεταλλευτικές δραστηριότητες χάριν του οποίου επιτρέπονται όλα τα ανωτέρω. Με έγγραφό μας προς τα Υπουργεία Εθνικής Οικονομίας και Ανάπτυξης ζητήσαμε να μας προσδιορίσουν το «εθνικό όφελος που προκύπτει από την επένδυση της ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ στα Μεταλλεία Κασσάνδρας» της Χαλκιδικής, διευκρινίζοντας ότι εννοούμε το συνολικό όφελος και ΟΧΙ την φορολογική δήλωση της εταιρείας. Μετά από πολλες διαδρομές του αιτήματός μας ανάμεσα στα Υπουργεία, το έγγραφο που ήρθε τελικά από τη ΔΟΥ Χαλανδρίου (!) μας γνώριζε ότι … «δεν είναι δυνατόν να δοθεί απάντηση στο ερώτημά μας, διότι τα στοιχεία αυτά είναι απόρρητα»!!!
Ζητά η ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ τη «θέσπιση και εφαρμογή ενός σαφούς χωροταξικού πλαισίου …προς το όφελος και των μεταλλευτικών εταιρειών, τουλάχιστον όσων έχουν εντάξει στην επιχειρηματική τους δράση τις έννοιες της κοινωνικής ευθύνης και της αειφορίας….». Όμως η πραγματικότητα μας έχει προσπεράσει.
Όπως προαναφέρθηκε, το «σαφές χωροταξικό πλαίσιο» έχει ήδη θεσπισθεί και είναι το νέο Ειδικό Χωροταξικό της Βιομηχανίας. Μόνο που είναι προς όφελος ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ των μεταλλευτικών εταιρειών και έχει ένα πολύ σαφή στόχο: ο στόχος αυτός διατυπώθηκε με σαφήνεια από τον Πρόεδρο του ΣΜΕ στην ημερίδα που προαναφέρθηκε: «Να ακυρωθεί η δυνατότητα του Συμβουλίου της Επικρατείας να ανατρέπει μεταλλευτικές επενδύσεις επικαλούμενο έλλειψη χωροταξικού σχεδιασμού…». Τα οφέλη βέβαια τα απολαμβάνουν όλες οι εταιρείες και όχι μόνο «όσες έχουν εντάξει στη δράση τους τις έννοιες τις κοινωνικής ευθύνης και αειφορίας».

6. ΜΕΤΑΛΛΕΙΑ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ

Προκύπτει από αυτό το μέρος της ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗΣ ότι πιστεύετε ότι η «αειφορία» και η «μεταλλεία» μπορούν να συνυπάρξουν. Αλλά η άσκηση της μεταλλευτικής δραστηριότητας είναι συνυφασμένη με την εκμετάλλευση και εξάντληση μη ανανεώσιμων φυσικών πόρων. Ένα γενικό σχόλιο σχετικά με την πολυδιαφημιζόμενη «βιωσιμότητα της μεταλλευτικής βιομηχανίας» έχουμε κάνει παλιότερα εδώ.
Η βιωσιμότητα της δραστηριότητας και της απασχόλησης που προσφέρει στην τοπική κοινωνία (συνήθως σε εργασίες χαμηλής ή μηδενικής ειδίκευσης ) καθορίζεται νομοτελειακά από την διαμόρφωση των συνθηκών στην παγκόσμια αγορά για το κάθε μέταλλο. Η χρονική διάρκεια της επένδυσης κατά την παγκόσμια πρακτική, συνδέεται αποκλειστικά με την οικονομική απόδοση του κοιτάσματος. Όταν τα οικονομικά δεδομένα ανατραπούν ή το εκμεταλλεύσιμο κοίτασμα εξοφληθεί, όλα εγκαταλείπονται εκεί και ως έχουν εν μια νυκτί. Θλιβερή απόδειξη είναι τα δεκάδες μεταλλεία που έχουν κλείσει από τότε που ξέσπασε η πρόσφατη οικονομική κρίση και οι δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι που έχουν μείνει χωρίς δουλειά.
Η Δρ. Ειρήνη Κλαμπατσέα της Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ μελέτησε το Μαντούδι της Εύβοιας ως μια χαρακτηριστική περίπτωση φθίνουσας βιομηχανικής περιοχής και ανέδειξε την εγγενή παθογένεια της λειτουργικής εξειδίκευσης της στον εξορυκτικό-μεταλλευτικό τομέα (σχετικό δικό μας κείμενο). Όταν εξαντληθεί ο ορυκτός πόρος, η περιοχή που μέχρι πρότινος ζούσε από το μεταλλείο μετατρέπεται σε έναν «πλεονάζοντα χώρο» και θύλακα ανεργίας (Μαντούδι, Λαύριο). Οι άνεργοι μεταλλωρύχοι είναι από τις χειρότερες μορφές ανεργίας, επειδή έχουν κατά κανόνα χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και έχουν αποκοπεί από τον τοπικό ιστό απασχόλησης.
7. ΕΞΟΡΥΞΕΙΣ ΠΑΝΩ ΚΑΙ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΟΙΚΙΣΜΟΥΣ
Σύμφωνα με την ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ: «Ολόκληρη σχεδόν η Φωκίδα είναι χωρισμένη σε μεγάλα παραλληλόγραμμα μεταξύ τριών εταιρειών… ακόμα και μέσα στην πόλη της Άμφισσας υφίσταται δικαίωμα μεταλλειοκτησίας… και θεωρητικά (;) υπάρχει πάντα η δυνατότητα να μας διώξουν από τα σπίτια μας για να σκάψουν». Τα «μεγάλα παραλληλόγραμμα» είναι Οριστικές Παραχωρήσεις Μεταλλείων, μεταγεγραμμένες στα οικεία Υποθηκοφυλακεία και ισχύουν για δεκαετίες.
Και παρακάτω τονίζεται: «Καμία έρευνα ή εξόρυξη κάτω από οικισμό…».
Το δικαίωμα εξόρυξης πάνω στην πόλη είναι (ίσως) θεωρητικό για τη Φωκίδα. Δεν είναι βέβαια καθόλου θεωρητικό για το νομό Κοζάνης όπου η ΔΕΗ έχει ήδη «σηκώσει» πέντε χωριά για να εκμεταλλευθεί το λιγνίτη, ενώ άλλα δυο είναι σε φάση μετεγκατάστασης.
Όσο για την εξόρυξη κάτω από την πόλη, αυτή είναι μια πραγματικότητα εδώ και εννέα χρόνια: κατά το «θυμήσου τη Χιροσίμα», θα σας πούμε «σκεφθείτε τη Στρατονίκη». Μια κωμόπολη της Β. Χαλκιδικής η οποία βίωσε τις καθιζήσεις και το γκρέμισμα της εκκλησίας των Αγίων Αναργύρων και οκτώ σπιτιών και στην οποία από τους άλλοτε 2000 κατοίκους, απόμειναν σήμερα 800, συνταξιούχοι των μεταλλείων στην πλειονότητα. Παρά τις δεσμεύσεις των πολιτικών και των εταιρειών, τα φουρνέλα πέφτουν 24 ώρες το 24ωρο, μέρα νύχτα, όλο το χρόνο, κάτω από τα σπίτια και τους δρόμους του οικισμού, εδώ και εννέα χρόνια.
Όλα τα ανωτέρω γίνονται δυνατά χάρη στην επίκληση του «μεγάλου εθνικού οφέλους», μπροστά στο οποίο οι βασικότερες διατάξεις του Συντάγματος είναι ανίσχυρες. Η Άμφισσα και οι κάτοικοί της σε τι διαφέρουν από τη Στρατονίκη Χαλκιδικής ή τη Χαραυγή Κοζάνης και τους κατοίκους τους;

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η αποδοχή της άσκησης της μεταλλείας σε μια περιοχή, π.χ. στη Φωκίδα, από τις τοπικές κοινωνίες είναι δυνατή μόνο αν η απασχόληση στις μεταλλευτικές δραστηριότητες δεν είναι επιλογή αλλά αποτέλεσμα περιορισμένης ή μηδενικής παρουσίας άλλων αναπτυξιακών δραστηριοτήτων. Αυτό οδηγεί στην πολιτική της επιβολής αναπτυξιακού εμπάργκο στις μεταλλευτικές περιοχές, τα αποτελέσματα της οποίας πουθενά δεν είναι τόσο εμφανή όσο στη Β. Χαλκιδική:
Η Β. Χαλκιδική με τη μοναδική ομορφιά, αλλά και με πανάρχαιη μεταλλευτική ιστορία και μισό αιώνα σύγχρονης εντατικής μεταλλευτικής εκμετάλλευσης, έχει φτάσει σήμερα να έχει μόλις το 1/3 του κατά κεφαλήν εισοδήματος της «άλλης», της τουριστικής Χαλκιδικής. Είναι επίσης η πιο αραιοκατοικημένη περιοχή του νομού, έχει το χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο και το μεγαλύτερο δείκτη θνησιμότητας από μεταλλειογενείς ασθένειες (πνευμονοκονίαση, καρκίνος, καρδιακά και αναπνευστικά νοσήματα). Έχει μόλις το 3% των τουριστικών κλινών της Χαλκιδικής και το 2% της παραθεριστικής κατοικίας. Οι τιμές της γης, ακόμα και της παραθαλάσσιας είναι δέκα τουλάχιστον φορές χαμηλότερες από την «άλλη» Χαλκιδική. Έχει βαρύτατες, μη αναστρέψιμες περιβαλλοντικές βλάβες.
Για το ιδιότυπο καθεστώς των μεταλλευτικών περιοχών είχαμε γράψει εκτενώς στο παλιότερο κείμενό μας «Τι σημαίνει “μεταλλευτική περιοχή”; Εκεί όπου δεν ισχύει το Σύνταγμα όπως το ξέρουμε». Γράφαμε τότε (τον περασμένο Οκτώβριο) ότι:

…Υπάρχει μια ασάφεια του νομοθετικού πλαισίου για τις μεταλλευτικές περιοχές η οποία επιχειρείται να λύθεί:
1. Με το “Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού” που ορίζει γενικά τις περιφέρειες με μεταλλευτικό ενδιαφέρον και θα εξειδικευθεί περαιτέρω με το “Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού για τη Βιομηχανία” και
2. Με τα “Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια” των Δήμων (ΓΠΣ), που θα καθορίσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια τις επιτρεπόμενες χρήσεις γης σε κάθε περιοχή.
Επιχειρείται να λυθεί, προς όφελος όχι των πολιτών αλλά των μεταλλειοκτητών…

Σήμερα, τα πράγματα έχουν πλέον ξεκαθαρίσει. Το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο του Δήμου Σταγείρων-Ακάνθου Χαλκιδικής που έχει την τύχει να «φιλοξενεί» τα Μεταλλεία Κασσάνδρας, ακυρώθηκε γιατί προσέκρουε στη μεταλλειοκτησία και στις μεταλλευτικές δραστηριότητες, σημερινές και μελλοντικές, της εταιρείας ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ.
Τα Χωροταξικά Πλαίσια (Γενικό και Ειδικό της Βιομηχανίας) είναι πλέον θεσμοθετημένα και σφίγγουν ακόμα περισσότερο το βρόγχο γύρω από τις μεταλλευτικές περιοχές. Ενισχύουν τις διατάξεις του Ν. 210/1973 (Μεταλλευτικός Κώδικας), του Σύνταγματος και του Αστικού Κώδικα που καθιερώνουν την κατίσχυση της μεταλλειοκτησίας έναντι της ιδιοκτησίας. Θωρακίζουν θεσμικά την προτεραιότητα της μεταλλείας έναντι των άλλων αναπτυξιακών δυνατοτήτων της περιοχής, την προνομιακή πρόσβαση σε γη και σε παράκτιο χώρο, καταργούν εντελώς την προστασία των δασών.
Η συνταγή του ΥΠΕΧΩΔΕ, καθ’υπαγόρευσιν της μεταλλευτικής βιομηχανίας είναι συνταγή καταστροφής και υπανάπτυξης. Πριμοδοτεί την μεταλλεία σε βάρος όλων των άλλων δραστηριοτήτων, μειώνει τα ΑΥΤΟΝΟΗΤΑ δικαιώματα των πολιτών, καθιστά βέβαια την καταστροφή των δασών και των προστατευόμενων περιοχών. Εγγυάται ότι την θαυμαστή πορεία υπανάπτυξης που απολαμβάνει η Β. Χαλκιδική θα ακολουθήσουν και οι λοιπές μεταλλευτικές περιοχές της χώρας.
Όπως η Φωκίδα.