Διονύσης Τσακνής: Ο κόσμος έχει ανάγκη την αριστερά του καλού

Συνέντευξη στους: Νίκο Φίλη - Πόλυ Κρημνιώτη

Όταν έχεις ένα Μνημόνιο πάνω από το κεφάλι σου δεν μπορείς να κατέβεις σφυρίζοντας αδιάφορα και λέγοντας πάμε να φτιάξουμε πάρκα και πλατείες. Όταν έχεις αυτήν τη βαρβαρότητα πάνω από το κεφάλι σου δεν μπορεί να λες ότι το μόνο που μ' ενδιαφέρει είναι η υποψηφιότητα ενός ανθρώπου με αυστηρά αυτοδιοικητικά κριτήρια.

"Γυρίζω τις πλάτες μου στο μέλλον"  τραγουδούσε ο Διονύσης Τσακνής, και εμείς μαζί του, πριν από 22 χρόνια. Η σημερινή συγκυρία επικαιροποιεί εκ νέου το τραγούδι ωστόσο ο δημιουργός του δεν διστάζει να εκφράσει τη δυσαρέσκειά του. "Θα ήθελα να το καταργήσουν οι καιροί και οι συνθήκες" λέει και προσβλέπει σε ένα μέλλον που θα ανθίζει "η αριστερά του καλού", σε μια αριστερά που θα προτείνει τρόπους υπέρβασης από το υπάρχον θλιβερό σκηνικό, σε πόλεις που θα πρωταγωνιστεί ο πολίτης, σε πολίτες ανήσυχους και υποψιασμένους, σε τραγούδια που θα ξανασκύβουν στον λόγο των ποιητών.
Ο Διονύσης Τσακνής σε μια εκ βαθέων συζήτηση μιλά για την κρίση, την αριστερά, τις επικείμενες δημοτικές εκλογές, μιλά για τον Σκαρίμπα, την ποίηση, την τέχνη και τη βιομηχανία των τραγουδιών. "Η ουδετερότητα, τα ροζ τραγουδάκια, οι δήθεν 'ψύχραιμες' απόψεις δεν έχουν πια θέση στις μέρες μας. Έχουμε πόλεμο" λέει με νόημα. Ο ίδιος δραστηριοποιείται μέσα από το Αριστερό Βήμα Διαλόγου και τονίζει εν όψει των δημοτικών εκλογών: "Η αριστερά μπορεί όχι απλώς να κάνει μια δημιουργική αντιπολίτευση, αλλά να προτείνει έναν άλλον τρόπο διακυβέρνησης των δήμων, έναν άλλον τρόπο λειτουργίας και συμπεριφοράς των δημοτικών αρχόντων με έμφαση στη συμμετοχή του ...
πολίτη". Και συνεχίζει να σκαρώνει τραγούδια.

* Ζούμε στην καρδιά μιας κρίσης. Τι αποτυπώματα θα αφήσει αυτή η κρίση στον πολιτισμό, στη δημιουργία αλλά και στον τρόπο παραγωγής του πολιτισμού;
Για την κρίση θα συζητάμε πάρα πολλά χρόνια. Η κρίση δεν είναι ένα φαινόμενο, το οποίο τώρα φαίνεται μπροστά στα μάτια μας απλώς και μόνο επειδή συνοδεύτηκε από κάποια βάρβαρα οικονομικά μέτρα σε βάρος των εργαζομένων. Έχει να κάνει με τον τρόπο που πλέον οι λαοί της Ευρώπης έχουν βίαια εξαναγκαστεί σε έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης απόλυτα συμβατό με τη λογική του κεφαλαίου, με τη λογική της αγοράς και με τη λογική της αλλοτρίωσης.

* Είναι αυτό που λένε μονοδιάστατη σκέψη;
Είναι κι αυτή μία παράμετρος της κρίσης. Στις μέρες μας βέβαια όταν βλέπουμε και μια τέτοια επίθεση, που γίνεται όχι απλώς σε κεκτημένα αλλά σε πράγματα που τις προηγούμενες δεκαετίες ενδεχομένως θα φάνταζαν αδιανόητα να τα σκεφτεί κανείς, η κρίση παίρνει πιο έντονα χαρακτηριστικά. Έτσι που αναγκάζει κάποιους ανθρώπους που έχουν έναν λόγο στον τομέα της τέχνης, του πολιτισμού, να πάρουν πλέον θέση. Η ουδετερότητα, τα ροζ τραγουδάκια, οι δήθεν “ψύχραιμες” απόψεις δεν έχουν πια θέση σ' έναν τέτοιο πόλεμο.

* Εννοείτε ότι δημιουργούνται όροι μιας νέας στράτευσης των καλλιτεχνών και των διανοουμένων;
Είναι σαφές αυτό. Κι αν δεν συμβεί, ας είναι ο καθένας υπεύθυνος για τις πράξεις του και για τη στάση του απέναντι στα πράγματα. Δεν είναι δυνατό να σφυρίζουμε αδιάφορα όταν συμβαίνουν όλα αυτά γύρω μας.

* Η καλοκαιρινή συγκομιδή στο θέατρο, τη μουσική είναι προάγγελος μιας τέτοιας παρεμβατικής στάσης των καλλιτεχνών και των διανοουμένων;
“Είναι λίγο νωρίς. Αυτό το κλίμα αρχίζει να διαμορφώνεται τώρα, δεν έχει δώσει ακόμα απτά αποτελέσματα, ώστε να κάνουμε μια κεφαλαιοποίηση μιας τέτοιας στάσης κάποιων καλλιτεχνών. Πιστεύω όμως ότι ήδη δημιουργούνται ομάδες καλλιτεχνών με στόχο την παρέμβαση στα πολιτικά πράγματα. Έναν μήνα πριν από τη δημιουργία του Αριστερού Βήματος με πρωτοβουλία κάποιων ανθρώπων που ανήκουν στον χώρο της τέχνης, του πολιτισμού, των γραμμάτων, πανεπιστημιακών και διανοούμενων, συναντιόμαστε και ανταλλάσσουμε απόψεις για τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαμε να παρέμβουμε και να δείξουμε ότι είμαστε εδώ, ότι ο κόσμος σήμερα έχει ανάγκη απ' την αριστερά του καλού, όπως λέει κι ένας καλός μου φίλος. Πέρα από το ιδεολογικό στίγμα που μπορεί να δώσει μια τέτοια παρέμβαση, είναι και η ανάγκη του κόσμου να αισθανθεί κάποιους ανθρώπους δίπλα του.

* Ποιοι συμμετέχουν σ' αυτήν την παρέμβαση;
Η Ιωάννα Καριστιάνη, η Πέπη Ρηγοπούλου, η Κάτια Γέρου, ο Κυριάκος Κατζουράκης, ο Δημήτρης Σεβαστάκης, ο Στάθης, και οι περισσότεροι συνυπογράφουμε το κείμενο του Αριστερού Διαλόγου, το θεωρούμε προϋπόθεση.

* Ποια βήματα θα κάνει αυτό το Αριστερό Βήμα;
Η πολυδιάσπαση της αριστεράς είναι ένα φαινόμενο γνωστό καλά σε όλους. Ανέκαθεν η αριστερά, κι αυτή είναι η ευλογία της, είχε πολλούς τρόπους έκφρασης, πολλές διαφωνίες. Στο παρελθόν βέβαια οδηγήθηκε σε βαρβαρότητες, αυτό ήταν η κατάρα της. Εδώ, όμως, τα πράγματα είναι πλέον τόσο πολύ εκβιαστικά, ώστε το ζητούμενο είναι να μιλήσουμε. Όχι με παράλληλους μονολόγους, που έλεγε ο Σεφέρης, αλλά να μιλήσουμε.

* Ο διάλογος, λοιπόν, είναι αναγκαίος προκειμένου να ξανασκεφτούμε πολλά πράγματα, αλλά χρειάζεται και δράση. Ο κόσμος έχει ανάγκη από μια απάντηση στα προβλήματα της καθημερινότητας που βιώνει σήμερα. Ως προς αυτό τι σκέφτεστε; Μπορεί να γίνει ένα βήμα με τις εκλογές του Νοεμβρίου;
Θεωρητικά αυτό θα μπορούσε να συμβεί. Η πρωτοβουλία η δικιά μας για το Βήμα Διαλόγου συμπίπτει χρονικά με τις εκλογές. Δεν είμαστε εκλογικός μηχανισμός, δεν θέλαμε να πιστωθούμε υπέρ μιας άλλης υποψηφιότητας, δεν είναι εκλογικός ο στόχος μας, υπερβαίνει αυτά τα ζητήματα. Βέβαια, σε κάθε περίπτωση, θα κληθούμε να πάρουμε μία θέση, και θα μπορούσε να γίνει αυτό, και θα ήταν ευκταίο να υπάρξουν συμφωνίες ή και διαφωνίες. Αλλά τα πράγματα είναι ίσως πλέον περίπου δεδομένα, οπότε το να γινότανε η κίνησή μας άλλη μια ομάδα στήριξης θα ακύρωνε τις προθέσεις μας. Είμαι πολύ ευτυχής που βρίσκω παλιούς μου συντρόφους ή συντρόφους της άλλης πλευράς και μπορώ και συζητάω μαζί τους.

* Πιστεύετε ότι το διάβημα μιας ενωτικής παρέμβασης της αριστεράς σ' αυτές τις εκλογές θα μπορούσε να βρει ανταπόκριση;
Θεωρητικά θα μπορούσε. Αλλά θα πρέπει να είμαστε ρεαλιστές. Σήμερα το μεγαλύτερο κομμάτι της αριστεράς είναι στο ΚΚΕ. Το ΚΚΕ παίρνει πρωτοβουλίες που έχουν σχέση και με τη δύναμή του και με τη δυνατότητά του να περνάει τις απόψεις του στην κοινωνία αλλά και με τη δικαίωσή του σχετικά με τις πρόσφατες εξελίξεις. Δικαιώνεται, κατά τη γνώμη μου, στην ανάλυσή του για την Ευρωπαϊκή Ένωση, για την ΟΝΕ, για το Μνημόνιο. Κι άλλες δυνάμεις της αριστεράς δικαιώνονται βέβαια, αλλά, μια και λέμε ότι ο κύριος όγκος της αριστεράς σήμερα είναι το ΚΚΕ, είναι δύσκολο να προχωρήσει σε μια ενότητα όλη η υπόλοιπη αριστερά αφήνοντας απ' έξω το ΚΚΕ.

* Μα το ΚΚΕ μένει απ' έξω.
Είναι ένα ζήτημα, το οποίο οφείλουν όποιοι έχουν τις πρωτοβουλίες για την ενότητα να το αναδείξουν. Κι όχι να εγκαλέσουν το ΚΚΕ, αλλά να συνεχίσουν με την πρόταση προτεταμένη διαρκώς.

* Βέβαια η αριστερά δεν περιορίζεται μόνο στα όρια του 10% ή 12%. Είναι δυνατόν οποιοσδήποτε πολιτικός σχηματισμός της αριστεράς να περιχαρακώνεται και να μη λαμβάνει υπόψη του την ευρύτερη κοινωνική αριστερά;
Πίστευα και πιστεύω ότι ορισμένα ζητήματα τακτικής πρέπει να αναθεωρηθούν, ορισμένα ζητήματα που αφορούν τις συμμαχίες και τον διάλογο πρέπει να ξανατεθούν. Δεν είναι δυνατόν σήμερα να υπάρχουν λογικές αποκλεισμών λόγω διαφοροποιήσεων. Όταν έχεις ένα Μνημόνιο, μια οικονομική βαρβαρότητα η οποία επελαύνει, όταν έχεις τέτοια περιρρέουσα πολιτική, οικονομική, κοινωνική κατάσταση, δεν μπορείς να προβάλλεις μόνο την καθαρότητα των θέσεών σου.

* Καλό είναι λοιπόν να λέμε ότι δικαιώνεται το ΚΚΕ, αλλά, αν είναι το μοναδικό κόμμα στον κόσμο που λέει αυτά τα πράγματα, τι είδους δικαίωση είναι αυτή; Δεν ήταν αυτή η κουλτούρα του ΕΑΜ, είναι άλλη κουλτούρα.
Ήρθε η ώρα να ξαναδούμε τις λογικές αυτές

* Ακόμα και το ΚΚΕ με τη σημερινή του εκδοχή, μετά τη διάσπαση του '91, φάνηκε ότι όπου υπήρξαν συγκυρίες και πρόσωπα μπόρεσε να κάνει πολιτικές ανοιγμάτων, όπως για παράδειγμα η πολιτική του μακαρίτη του Αυδή στην Αθήνα. Είχαμε επίσης στην Αθήνα την “Ανοιχτή πόλη”, που με τον Τσίπρα επικεφαλής πήρε το μεγαλύτερο ποσοστό που πέτυχε ποτέ παράταξη της αριστεράς στην Αθήνα. Είναι μια παρακαταθήκη αυτά τα δυο πειράματα για την πόλη;
Ναι είναι. Λείπουν ευπατρίδηδες σαν τον Αυδή στην αριστερά. Θα ήμουν βέβαια ο τελευταίος που θα μηδένιζε τον ρόλο και της “Ανοιχτής πόλης” και της παράταξης του ΚΚΕ στις τελευταίες δημοτικές εκλογές. Ειδικότερα, όμως η υπόθεση με τα σχέδια του Βωβού στον Βοτανικό απέδειξε ότι κάποια πράγματα όταν προκύπτουν από τη βάση είναι ριζωμένα. Υπάρχουν κινήσεις πολιτών που έχουν πάρει τη ζωή στα χέρια τους. Αυτό δείχνει ότι η αριστερά μπορεί όχι απλώς να κάνει μια δημιουργική αντιπολίτευση, αλλά να προτείνει έναν άλλο τρόπο διακυβέρνησης των δήμων, έναν άλλον τρόπο λειτουργίας και συμπεριφοράς των δημοτικών αρχόντων με έμφαση στη συμμετοχή του πολίτη.

* Τώρα έχουμε τον “Καλλικράτη” και το Μνημόνιο.
Με τον “Καλλικράτη” τα πράγματα είναι πολύ πιο σοβαρά. Το κράτος επιδιώκει να μετατρέψει τους δήμους στο μακρύ του χέρι και να ακυρώσει οποιαδήποτε δυνατότητα παρέμβασης μπορεί να προκύψει από τις τοπικές κοινωνίες. Ο κόσμος, όμως θέλει να βάλει τους όρους στη ζωή του. Επομένως τίποτα δεν μπορεί να ακυρώσει αυτές τις πρωτοβουλίες και την ανάγκη συσπείρωσης γύρω από ζητήματα της τοπικής αυτοδιοίκησης. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε το περιβάλλον στο οποίο κινείται η Τοπική Αυτοδιοίκηση. Όταν έχεις ένα Μνημόνιο πάνω από το κεφάλι σου, δεν μπορείς να κατέβεις σφυρίζοντας αδιάφορα και λέγοντας πάμε να φτιάξουμε πάρκα και πλατείες. Όταν έχεις αυτήν τη βαρβαρότητα πάνω από το κεφάλι σου, δεν μπορεί, να λες ότι το μόνο που μ' ενδιαφέρει είναι η υποψηφιότητα ενός ανθρώπου με αυστηρά αυτοδιοικητικά κριτήρια.

* Συμφωνείτε με την άποψη ότι τον επόμενο χειμώνα το πολιτικό σύστημα δεν θα είναι το ίδιο με το σημερινό;
Διαφαίνονται τέτοιες κινήσεις ήδη. Δεν είναι τυχαίο ότι στην πολιτική σκακιέρα εμφανίζονται καινούργιοι παίχτες ούτε ότι ο επιχειρηματικός κόσμος μπαίνει με θρασύτατο τρόπο στην πολιτική με δηλώσεις και στάσεις αποκαλυπτικές των προθέσεων. Το πολιτικό σύστημα δεν μπορεί να παραμείνει το ίδιο. Και ανεξάρτητα από την πολιτική κρίση και το Μνημόνιο, δεν θα μπορούσε να μείνει το ίδιο. Είναι ένα φθαρμένο σύστημα το οποίο έχει καταρρεύσει τόσο πολύ στη συνείδηση του κόσμου, που η αλλαγή του είναι θέμα χρόνου. Βοηθουσών και των εξελίξεων αντιλαμβανόμαστε ότι αυτή η πτώση έρχεται. Ήδη βλέπουμε αποσκιρτήσεις στο κυβερνών κόμμα, βλέπουμε στη Ν.Δ. διαφοροποιήσεις, διαγραφές, κόμματα, βλέπουμε τους επιχειρηματίες. Δεν είναι δυνατόν παρά να επιχειρηθεί η σωτηρία του συστήματος από ένα διαφορετικό πρόσωπο, το οποίο όμως στην ουσία θα είναι το ίδιο αλλά θα διαφέρει όσον αφορά τις υπάρχουσες μέχρι σήμερα ταμπέλες και πρακτικές. Κι εδώ είναι άλλη μια ευθύνη αλλά και πρόκληση για την αριστερά να αποκαλύψει αυτές τις κινήσεις αλλά και να δείξει δρόμους υπέρβασης όχι μόνο του υπάρχοντος μοντέλου, αλλά κι αυτού που έρχεται να το αντικαταστήσει κι ενδεχομένως είναι πιο βάρβαρο. Άλλος ένας λόγος δηλαδή που η αριστερά πρέπει να σκεφτεί και να αναλάβει πρωτοβουλίες χωρίς να βουλιάζει στον εμφύλιο πόλεμο μεταξύ της.
“Μα βέβαια, βυθιζόμαστε κυρία”

* Πριν από 22 χρόνια τραγουδούσατε “Γυρίζω τις πλάτες μου στο μέλλον”. Σήμερα;
Σήμερα το δυστύχημα είναι ότι αυτό το τραγούδι το τραγουδάει και η κόρη μου που είναι 11 χρόνων. Και λέω δυστύχημα γιατί αυτό το τραγούδι θα ήθελα να το καταργήσουν οι καιροί, να το καταργήσουν οι συνθήκες. Δυστυχώς εξακολουθεί να είναι επίκαιρο. Αυτό το διάστημα που ζούμε, πέρα από τη στάση μας που πρέπει να είναι καθαρά πολιτική, πρέπει και η τέχνη μας να ακολουθεί αυτόν τον δρόμο. Το να γράφεις ροζ τραγούδια στις μέρες μας δεν λέει τίποτα. Τούτες τις μέρες τελείωσα τη μελοποίηση 12 ποιημάτων του Σκαρίμπα. Ο Σκαρίμπας δεν θεωρείται πολιτικός ποιητής. 85 ποιήματα έχει γράψει όλα κι όλα, μνημεία σουρεαλισμού. Η ποίησή του, ο ανατρεπτικός του λόγος έχουν τέτοια δύναμη, που πιστεύω ότι τέτοιες καταθέσεις είναι απαραίτητες στις μέρες μας. Βέβαια με ένα τραγούδι μπορείς να ξεσηκώσεις τον κόσμο, να τον κατεβάσεις στον δρόμο. Αλλά ο κόσμος δεν έχει μόνο αυτό ανάγκη από την τέχνη. Η ποίηση είναι πάντα ένα πολύ ωραίο αποκούμπι. Σήμερα το να κάνεις ποίηση και να φέρεις ξανά στο προσκήνιο έναν ποιητή σαν τον Σκαρίμπα είναι επαναστατική πράξη. Μας το δίδαξαν αυτό ο Χατζιδάκις και ο Θεοδωράκης σε δύσκολες στιγμές.

* Γιατί Σκαρίμπα;
Γιατί νομίζω ότι έχω τον ίδιο πυροβολισμό στον εγκέφαλο που είχε κι εκείνος. Τον αγάπησα πάρα πολύ και είπα ότι θα επιστρέψω όταν ωριμάσω. Νομίζω ότι τώρα στα 55 χρόνια μου δικαιούμαι να μελοποιήσω ποίηση.

*Βρίσκετε κάτι επίκαιρο στον Σκαρίμπα;
Θα σας πω έναν ωραίο στίχο του. Αναφερόμενος σε μια κυρία που βρισκόταν στον Τιτανικό, επίκαιρο μια και προσφάτως η Ελλάδα παρομοιάστηκε με τον Τιτανικό, της λέει: “Μα εκεί που ενώ το πλοίο πλέει ή δεν πλέει / τον πλοίαρχο κρατεί αχνή και κρύα / γρίκισα σαν κάποιο τίναγμα, του λέει / μα βέβαια, βυθιζόμεθα κυρία”. Αν αυτό σήμερα δεν λέει κάτι, ελάτε να συζητήσουμε άλλα πράγματα. Αυτά που μας δίδαξαν οι δάσκαλοί μας είναι πολύ σοβαρές παρακαταθήκες. Η πραγματική τέχνη μπορεί να εμπνεύσει πλάι και στο τραγούδι, το οποίο έχει έναν σαφή κοινωνικό προβληματισμό.

* Ποιοι είναι οι δάσκαλοί σας;
"Ο Μίκης και ο Μάνος. Και όχι μόνον αυτοί. Ό,τι προϋπήρξε της γενιάς μου, έχει συντελέσει στην αισθητική και τη δημιουργία μου. Οι μεγαλύτερες επιρροές μου, όσο κι αν με επηρέασε η ευρωπαϊκή και αμερικανική μουσική σκηνή, είναι το δημοτικό τραγούδι και το λαϊκό. Εκεί ήρθαν και κούμπωσαν και τα κλασικά ακούσματα λόγω των σπουδών μου και τα έντεχνα τραγούδια στη δεκαετία του '70 όπου ανδρώθηκα".

* Μίκης και Μάνος δεν ακούγονται στα ΜΜΕ.
Είναι πρώτα να γελάς και μετά να αναρωτιέσαι πώς διαμορφώνεται πλέον το ραδιοφωνικό και τηλεοπτικό τοπίο στη χώρα μας. Ακόμα και σε σταθμούς που θα περίμενες κάτι διαφορετικό, κυριαρχεί το play list. Αυτό το play list κάποιος πρέπει να το προγραμματίσει, να το ετοιμάσει. Όταν οι προγραμματιστές αυτής της βάσης δεδομένων είναι παιδιά που έχουν ελάχιστη σχέση με τη μουσική και με την ιστορία της μουσικής στην Ελλάδα, ή έχοντας άλλα ακούσματα ή έχοντας άλλες εντολές από τα αφεντικά τους είναι λογικό να απουσιάζει και ο Μίκης και ο Μάνος, ο Τσιτσάνης, ο Βαμβακάρης, ο Παπαϊωάννου.

* Η δισκογραφική βιομηχανία πνέει τα λοίσθια. Μπορούμε να μιλήσουμε για ελπιδοφόρα προοπτική στο τραγούδι;
Από μία έννοια, ναι, διότι ο κόσμος δεν θα πάψει ποτέ να έχει την ανάγκη να τραγουδήσει. Ούτε οι δημιουργοί θα πάψουν να εκφράζονται. Ο τρόπος δημοσιοποίησης της εργασίας των καλλιτεχνών θα αλλάξει, μπορεί να αλλάξει βίαια ή σταδιακά αλλά θα αλλάξει. Το στοίχημα δεν έχει κερδηθεί ακόμα. Το διαδίκτυο είναι ένας τρόπος, οι συναυλίες είναι ένας καλά δοκιμασμένος τρόπος στις προηγούμενες δεκαετίες. Παλιά δεν διανοούνταν οι καλλιτέχνες να “χτυπήσουν” δίσκο πριν δοκιμάσουν τα τραγούδια τους στο πάλκο. Βέβαια οι συνθήκες έχουν αλλάξει. Όμως βλέπουμε και τώρα ελπιδοφόρα μηνύματα. Βλέπουμε καλλιτέχνες που αγνοούνται από το δισκογραφικό ή το σύστημα των ΜΜΕ να έχουν το δικό τους φανατικό κοινό.

* Εσείς φύγατε νωρίς από τη βιομηχανία του ακροάματος.
Δυστυχώς επιβεβαιώθηκα όταν έλεγα στα στελέχη της εταιρείας, απ' την οποία αποχώρησα, ότι σπρώχνουν τον κόσμο στην πειρατεία, ότι δολοφονούν τη δισκογραφία με τον χειρότερο τρόπο. Μ' αυτήν τη λογική όμως χτυπήθηκε το ελληνικό τραγούδι. Οι μεγάλες πολυεθνικές είναι πλέον απρόθυμες να εκδώσουν νέες ελληνικές παραγωγές υπέρ της διανομής ξένων προϊόντων που έρχονται στην Ελλάδα. Έχουμε πια φτάσει στο σημείο ακόμα και ανεξάρτητες εταιρείες, οι οποίες πίστευα ότι μπορούσαν να συμβάλουν στην εκτόνωση της κρίσης, να επιβάλλουν αποικιοκρατικούς όρους. Αναγκάζουν ειδικά τους νέους δημιουργούς να τους δώσουν έτοιμη τη δουλειά τους, πληρωμένη από τους ίδιους, και απλώς εκείνοι να την εκδώσουν. Αυτά είναι τα νέα ήθη στη δισκογραφία και οι νέοι πρέπει να βρουν τρόπους να αντισταθούν. Εγώ, για παράδειγμα, τον Σκαρίμπα θα τον εκδόσω στη “Νεφέλη”, σε έναν ιστορικό εκδοτικό οίκο βιβλίων. Θα είναι μια έκδοση με το βιβλίο σε επιμέλεια της Κατερίνας Κωστίου, με ενσωματωμένο το cd. Ο δίσκος μου, δηλαδή, θα κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία. Υπάρχουν κι αλλού πορτοκαλιές που κάνουν πορτοκάλια.