Μια σημαντική έκδοση για τα παραδοσιακά ελαιοτριβεία, αποθήκες εμπορίας βρώσιμης ελιάς και βαρελοποιεία του Νομού Φωκίδος

Η έκδοση της παρούσας μελέτης χρηματοδοτήθηκε από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φωκίδας. Η μελέτη πραγματεύεται την καταγραφή των μορφολογικών και τυπολογικών στοιχείων των ελαιοτριβείων, εμπορικών οίκων της ελιάς και των βαρελοποιείων
στο Νομό Φωκίδας. Η καταγραφή πραγματοποιείται με φωτογραφική αποτύπωση και σχεδιασμό σκαριφημάτων όλων των σωζόμενων και μη, κτιριακών εγκαταστάσεων των παραδοσιακών ελαιοτριβείων, εμπορικών οίκων της ελιάς και των βαρελοποιείων του Νομού.
Παρουσιάζεται ο κύκλος παραγωγής της ελιάς σε κάθε ιστορική περίοδο, από τη ζωοκίνητη λιθοληψία της ελιάς στο μύλο, στη βιομηχανική έκρηξη της ατμοκίνησης και του υδραυλικού πιεστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα, και τέλος στην παραγωγή του λαδιού με τη βοήθεια μηχανημάτων, όπως ηλεκτροκίνητοι σπαστήρες, μαλακτήρες και φυγοκεντρικοί διαχωριστήρες. Επίσης πραγματοποιείται ιστορική αναφορά
για την επίδραση του προϊόντος της ελιάς στην τοπική κοινωνία.
Για την επίτευξη της μελέτης διεξήχθη αρχικά έρευνα πεδίου διαγνωστικού χαρακτήρα. Η διαπίστωση της μη ύπαρξης καταγεγραμμένων πληροφοριών για τις μονάδες παραγωγής και ... εμπορίας ελιάς και λαδιού στο νομό κατά τον 19ο και μέχρι τον όψιμο 20ο, επέβαλε τη συλλογή του πρωτογενούς υλικού μέσω επιτόπιας έρευνας στους οικισμούς καλλιέργειας της ελιάς. Οι προφορικές μαρτυρίες και συνεντεύξεις, μεθόδευσαν την πορεία της έρευνας και τον εντοπισμό των μονάδων.
Ακολούθησε η φωτογραφική αποτύπωση, ο σχεδιασμός των σκαριφημάτων και η καταγραφή των ιστορικών πληροφοριών της εξελικτκής πορείας της παραγωγής. Η έρευνα υποστηρίχθηκε από
βιβλιογραφικές πηγές όπου αυτό υπήρξε δυνατό.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να ευχαριστήσω θερμά το Νομάρχη Φωκίδας Νικόλαο Φουσέκη για την πολύτιμη βοήθειά του στην υλοποίηση της έκδοσης. Την Αιμιλία Στεφανίδου για την καθοδήγηση και τις εύστοχες παρατηρήσεις της. Το Γεώργιο Σκυλογιάννη για τη σημαντική παρέμβασή του στην καλλιτεχνική επιμέλεια του βιβλίου καθώς και τους γονείς μου Πηνελόπη Πασαλιμανιώτη και Γεράσιμο Αραβαντινό για την υποστήριξη τους και την ενεργή συμμετοχή τους κατά τη διαδικασία εκπόνησης της έρευνας.
Επίσης ευχαριστώ θερμά την αδελφή μου Χλόη Αραβαντινού για τη φιλολογική επιμέλεια του κειμένου, το Νέστορα Μολυβόπουλο για τη βοήθεια στη ζωγραφική απόδοση των σκίτσων των μηχανημάτων και το Στέλιο Κυριζάκη για τις γραφιστικές συμβουλές του. Όπως επίσης ευχαριστώ όλους τους γηγενείς, οι οποίοι ανταποκρίθηκαν με ενθουσιασμό κατά τη συλλογή των στοιχείων της μελέτης και την παραχώρηση φωτογραφιών από το προσωπικό τους αρχείο. Ιδιαίτερα τους: Ζ.
Ζαφειρόπουλο, Γ. Τσατσαρώνη, Θ. Τσατσαρώνη, Ν. Αράχωβα, Γ. Καΐλη, Μ. Καραμέρη, Η. Ρεκαΐτη, Σ. Τραχανά, Λ. Κονίακο, Π. Βαρζούκα, Η. Δημητρίου, Θ. Λέκκο, Θ. Πανουργιά, κα. Ζαχαροπούλου, Β. Κρίκου, Π. Μαμαρέλη, Γ. Μηνά, Μ. Μηνά, Ε. Κατσούλη, κα. Σταματογιάννη, Α. Γκανιάτσο, Δ. Κουτσουλιούτσο, Σ. Δελή, Γ. Μαδούρα, Σ. Ραπτόπουλο, Γ. Κατσαρέλη, Γ. Αλαγοσκοσκούφη, Σ. Ντόσκουρη, Χ. Γκανιάτσου, Θ. Μέρμιγκα, Ε. Μοσκχαλαϊδή, Α. Πασαλιμανιώτη, Π. Πασαλιμανιώτη, Ε. Ράπτη, Ν. Ταλαρούγκα, Μ. Ταλαρούγκα, Π. Εξηντάρη, Γ. Ελμαλή, Τ.
Φρετζαλά, Κ. Μητσομπόνου, Π. Παπαλεξανδρή, Λ. Κατόπη, Γ. Τριάντη, Ν. Ευθυμίου, Π. Κοττορού, Ρ. Σταθάκη-Κούμαρη, Κ. Παπαλάϊο, Γ. Τζαβάρα, Γ. Δημητρίου και Ε. Κατσαρέλη-Παπαλάϊου. Επίσης τη Βιβλιοθήκη Ιτέας και Άμφισσας, τη Δημαρχία Ιτέας και Άμφισσας, τη
Διεύθυνση Γεωργίας Φωκίδας, τη Νομαρχία Φωκίδας, την Εταιρία Αναπτυξιακού Σχεδιασμού Άμφισσας, την Αναπτυξιακή Άνδρου και το Υπουργείο Χωροταξίας Αθήνας.
Τέλος, θερμές ευχαριστίες οφείλονται στο φωτογράφο Γιάννη Κουλελή για την ευγενική παραχώρηση φωτογραφιών του καθώς και στην εταιρεία «Πρωτοβουλία Φωκίδα», για την παραχώρηση φωτογραφιών από το αρχείο της.
Ιτέα, Φεβρουάριος 2010
Πέγκυ Αραβαντινού-Τζε

Η Πέγκυ Αραβαντινού-Τζε μεγάλωσε στην Ιτέα Φωκίδος.
Σπούδασε Οικονομικά και Αρχιτεκτονική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, απέκτησε τα αντίστοιχα διπλώματα το 2001 και 2007, καθώς και δύο μεταπτυχιακούς τίτλους με
ειδίκευση τη Δασική Βιομετρία και τη Διοίκηση Τουριστικώv Επιχειρήσεων στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης το 2003 και στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο το 2008.
Εκπονεί τη διδακτορικής της διατριβή με θέμα «Συστήματα Περιφερειακής Ανάπτυξης: προς μια Βιώσιμη Ενεργειακά και Περιβαλλοντικά Θεώρηση της Χωρικής Ανάπτυξης».
Από το 2003 διδάσκει ως εργαστηριακός συνεργάτης στο Αλεξάνδρειο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Θεσσαλονίκης, ενώ από το 2007 έχει προσωπικό τεχνικό γραφείο με ειδίκευση στη Βιοκλιματική Αρχιτεκτονική. Ασχολείται με ερευνητικά προγράμματα και έχει δημοσιεύσεις σε
ξένα και ελληνικά επιστημονικά περιοδικά και συνέδρια.

Ο Νομάρχης Φωκίδας για το έργο
H κεντρική και η παραλιακή Φωκίδα, έχουν άρρηκτα συνδεδεμένη την οικονομική και κοινωνική διαδρομή τους, με την Ελιά και το Λάδι. Από χρόνων αρχαιοτάτων. Ιδιαίτερα η κεντρική Φωκίδα, με τον περίφημο ελαιώνα της Άμφισσας. Που έδωσε και δίνει τον ξακουστό καρπό του, την Ελιά Αμφίσσης.
Ολόκληρο τον 19ο αιώνα αλλά και μέχρι τα μισά του 20ου, με βασικό άξονα την Ελιά αλλά και το Λάδι του κάμπου της Άμφισσας, αναπτύχτηκε στη Φωκίδα μια ιδιότυπη Αμφισσοκεντρική Φωκική οικονομία.
Εν πολλοίς κλειστή και αυτοδιαχειριζόμενη. Πού κάηκε όμως στις φλόγες της κατοχής και του εμφυλίου. Και που ουδέποτε ανέκαμψε έκτοτε
με την αστυφιλία και την αστικοποίηση του πληθυσμού της χώρας τη δεκαετία του 1950. Μια οικονομία προπολεμική, που έφερε στην περιοχή πλούτο σημαντικό και ευημερία ζηλευτή. Για την Άμφισσα και τα ελαιοπαραγωγικά χωριά του κάμπου της. Την Ιτέα, το Σερνικάκι, τον Ελαιώνα (Τοπόλια), το Χρισσό, το Καστρί (Δελφοί), τον Αη Γιώργη και τον Άγιο Κωνσταντίνο (Σεργούνι). Η ίδια η δημιουργία και η ανάπτυξη της πόλεως της Ιτέας, υπαγορεύτηκε από την ανάγκη της εμπορίας της βρώσιμης Ελιάς του κάμπου της Άμφισσας. Αλλά και των επεξεργασμένων, στα ταμπάκικα της Χάρμαινας, δερμάτων. Που πήγαιναν από το λιμάνι της Ιτιάς, διά μέσου της θάλασσας, στα πέρατα της οικουμένης. Κι ενώ αρνήθηκαν την πρόταση του Κυβερνήτη Καποδίστρια οι πρόσφυγες του Μεσολογγίου – κυρίως Ηπειρώτες Σουλιώτες – να εγκατασταθούν στον ελώδη τόπο της «Σκάλας των Σαλώνων», προτιμώντας τα ενδότερα της Φωκίδας, κάποιοι διορατικοί παραγωγοί και
έμποροι ελιάς, Αμφισσείς κυρίως αλλά και άλλοι από τους γύρω οικισμούς, ζήτησαν και πέτυχαν από τον Κυβερνήτη την ίδρυση της πόλεως της Ιτέας. Με το εξαιρετικό, από τότε παραδομένο, ρυμοτομικό της σχέδιο.
Η επεξεργασία της Ελιάς αλλά και του Λαδιού ακολούθησε και στη Φωκίδα στη μεταποίηση της, τη συσκευασία αλλά και την εμπορία της, από τις αρχές του 19ου αιώνα μέχρι τις μέρες μας, την εξελικτική διαδικασία που υπαγορεύτηκε από τη βιομηχανική ανάπτυξη. Έτσι τα φημισμένα βαρελάδικα της Ιτέας όπου κατασκευάζονταν οι ξύλινες κάδες αποθήκευσης του ελαιοκάρπου και τα ξύλινα βαρέλια συσκευασίας και εμπορίας της Ελιάς, έκλεισαν το βιολογικό κύκλο τους στα μέσα της δεκαετίας του 1960. Παρέδωσαν το ρόλο τους στη νέα, καλπάζουσα και πανεπικρατούσα βιομηχανία του πλαστικού. Τα αρχέγονα λιοτρίβια με τις μυλόπετρες και το γαϊδουράκι, παρέδωσαν τη σκυτάλη στα ατμοκίνητα λιοτρίβια με τα εντυπωσιακά φουγάρα. Και αυτά με τη σειρά τους αργότερα στα πετρελαιοκίνητα. Τέλος, η εποχή του ηλεκτρισμού κατήργησε όλα τα προηγούμενα και τα φυγοκεντρικά ηλεκτροκίνητα ελαιοτριβεία κυριαρχούν μέχρι τα σήμερα.
Αυτή τη βιομηχανική ιστορία του Νομού μας παρουσιάζει με σημαντική συνέπεια, το Βιβλίο που κρατάς στα χέρια σου αγαπητέ Αναγνώστη. Τη συνδεδεμένη με το ευλογημένο προϊόν της Φωκικής μας γης.
Που έζησε γενιές ολόκληρες των προγόνων μας. Αυτήν την προσπάθεια διασώζει εις το διηνεκές και παρουσιάζει ενώπιον της κρίσης Σου η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φωκίδας.
Καλήν ανάγνωση…
Άμφισσα, Φεβρουάριος 2010 Νικόλαος Δημ. Φουσέκης Νομάρχης Φωκίδας